Kies een taal
De titel van dit artikel is bewust provocerend. Overdreven, ook. Maar de bedoeling daarvan is om de aandacht te vestigen op een serieuze bedreiging voor Portugal. Want de bevolking van Portugal is in 2010 gekrompen. In 2011 was dit opnieuw het geval en alles wijst erop dat deze trend zich zal voortzetten.
De afgelopen twee jaar waren de natuurlijke groei (het aantal geborenen minus het aantal overledenen) en het migratiesaldo (het aantal immigranten minus het aantal emigranten) in Portugal beide negatief, en verloor het land 85 duizend inwoners.
Trendverandering
De bevolking was sinds het begin van de jaren negentig niet meer gekrompen. De natuurlijke groei was slechts één keer negatief geweest, in 2007, maar dat werd toen gecompenseerd door de immigratie. Sinds 2010 constateert men een omslag naar een aanhoudende trend. Er valt voortdurend slecht nieuws te melden op het bevolkingsfront, zowel wat betreft het geboortecijfer als de migratiestromen.
Volgens de jongste beschikbare schattingen (gebaseerd op het aantal neonatale screenings bij pasgeborenen) wordt dit jaar opnieuw een daling van het geboortecijfer verwacht. In 2011 registreerde Portugal 97 duizend geboorten. Dat is het laagste cijfer sinds tientallen jaren, en het zou in 2012 opnieuw sterk kunnen dalen, om uit te komen op 89 duizend.
Parallel hieraan zijn de sterftecijfers altijd boven de grens van honderdduizend per jaar gebleven: gemiddeld 104 duizend sinds 2007. Deze cijfers haalden de natuurlijke groei naar beneden. Deze bedroeg - zesduizend in 2011 en zou dit jaar kunnen dalen tot - twaalfduizend, als de huidige trend doorzet.
Sneeuwbaleffect
Daar komt bij dat het migratiesaldo niet gunstig is voor de Portugese bevolkingsaanwas. Veel buitenlanders die zich in Portugal hadden gevestigd, beginnen terug te keren naar hun eigen land, terwijl de Portugezen zelf - onder druk van de crisis en de werkloosheid - zijn gaan emigreren in een tempo dat we al tientallen jaren niet meer hadden gezien. Het werkloosheidspercentage is de beste indicator voor de aantrekkingskracht van een economie.
Bijna twintig jaar lang, tot 2010, vertoonde de Portugese economie een positief migratiesaldo. Dit was in een periode waarin de werkloosheid terugliep, om in 2000 zijn laagste punt, namelijk 4 procent, te bereiken. Wij hadden geen negatief saldo meer gehad sinds de jaren tachtig van de vorige eeuw, wat toen samenviel met het ingrijpen van het Internationaal Monetair Fonds (IMF) en met een werkloosheidspercentage van boven de 10 procent (in 1984).
De uittocht van Portugezen naar het buitenland heeft directe gevolgen voor de demografie in het algemeen, en niet alleen voor het migratiesaldo. Degenen die het land verlaten zijn gemiddeld jonger dan degenen die blijven: vandaar dat hun vertrek ook zal leiden tot een lager geboortecijfer. En dan heb ik het nog niet eens over het feit dat veel van deze geëmigreerde Portugezen eerst aan de beste scholen van hun land afstuderen (dit geldt bijvoorbeeld voor veel ingenieurs) en vervolgens hun talenten aan Duitsland of aan België gaan ´aanbieden´.
Woestijn
Een demografische crisis is slecht nieuws voor alle economieën. Allereerst omdat een aanhoudende krimpende tendens er, als er niets wordt gedaan, op termijn toe leidt dat de bevolking uitsterft. Het jaar 2204 is een eenvoudige voorspelling, waarbij ervan is uitgegaan dat het negatieve bevolkingssaldo dat dit jaar wordt verwacht, aanhoudt, en waarbij rekening is gehouden met het aantal geschatte geboorten, een stabiel aantal sterfgevallen en handhaving van het gemiddelde migratiesaldo van de afgelopen twee jaar.
Met andere woorden, 2204 zal het jaar zijn waarin de Portugese bevolking uitsterft, als het land, zoals nu het geval is, jaarlijks 55 duizend individuen blijft verliezen (Portugezen die in het buitenland wonen zijn niet meegeteld in deze voorspelling).
Verder is het ook slecht nieuws omdat de scherpe daling van het geboortecijfer en de toename van de emigratie ervoor zorgen dat een bevolking die al oud is, nog verder vergrijst, met alle gevolgen van dien voor de sociale zekerheid, de overheidsuitgaven, de productiviteit en de economische groei.
Jammer genoeg heeft deze dreiging, die toch echt serieus is voor Portugal, niet de aandacht van de politieke leiders gekregen die zij verdient. En het gaat hier niet om een probleem dat door het programma van de trojka [bestaande uit EU, ECB en IMF die het land vergaande hervormingen hebben opgelegd in ruil voor financiële steun, red.] is ontstaan. Het gaat om een tendens die ertoe neigt om te verslechteren en zichzelf te voeden. Een land zonder inwoners is als een woestijn. En afgezien van enkele uitzonderingen droomt niemand ervan om in een woestijn te leven.
