Kies een taal
Het jaar 2011 heeft alles om als rampjaar de geschiedenis in te gaan en bovendien dreigen Amerika en Europa onder hun eigen schulden te bezwijken. Zij staan nu te boek als de probleemkinderen van de wereldeconomie en worden de les gelezen door staatskapitalisten uit China, diplomaten uit Singapore en economen uit India. Dan is het niet vreemd dat veel waarnemers met gevoel voor tijdgeest het einde van vier eeuwen westerse dominantie voorvoelen en de zon in het Verre Oosten zien opkomen.
De Amerikaanse president gedraagt zich daar ook naar:Amerika moet nu eerst de eigen economie weer op orde krijgen voor het zich in nieuwe buitenlandse interventies stort. Daarbij lijkt Obama van de school die altijd al vond dat de oorlogen in Afghanistan en Irak niet te winnen waren. Als de machtigste man ter wereld zelf al vindt dat Washington te veel hooi op de vork heeft genomen, dan mag je met de historicus Paul Kennedy (die dit al in 1987 deed in The Rise and Fall of the Great Powers) wel concluderen dat Amerika onder imperial overstretch lijdt.
Maar Kennedy deed zijn profetie kort voor het einde van de Koude Oorlog, en was niet alleen blind voor de mondiale opmars van de democratie, maar miste ook de ondergang van het Sovjetcommunisme die onder zijn ogen plaatsvond. Je zou denken dat zo'n man dan wat voorzichtiger wordt. Maar nee, hij ziet ook nu weer een historische waterscheiding waarbij het Westen bijna sluipend zijn dominantie kwijtraakt.
Onmeetbare grootheden als vastberadenheid en geloof in de eigen zaak
Kennedy is een historicus voor wie economische factoren vooropstaan en die minder waarde hecht aan de macht van ideeën en 'grote mannen'. Maar dat zijn ook niet de juiste meetpunten voor mondiaal machtsverval. Veel belangrijker is te zien hoe politieke systemen reageren als ze crises doormaken en het hoofd bieden aan uitdagingen die ze nooit eerder hebben meegemaakt.
Als de Sovjetleiding in de jaren tachtig niet zelf had besloten de handdoek in de ring te gooien, had de Berlijnse Muur misschien nog bestaan. Als Ronald Reagan en Margaret Thatcher zich vanaf 1980 niet tegen de toenemende Sovjetinvloed hadden verzet, had het Kremlin misschien aan de eigen machtspolitiek vastgehouden. Waarom de politieke hervormers in Moskou wel het hoofd bogen en de economische hervormers in Peking niet, zal altijd onderwerp voor historische speculatie blijven. Het laat zien dat zulke onmeetbare grootheden als vastberadenheid en geloof in de eigen zaak wel degelijk een rol spelen.
Als het om experimenteren en vernieuwen gaat, is het nog veel te vroeg om Europa af te schrijven. Met de invoering van de euro en de uitbreiding van de EU naar Oost-Europa heeft geen enkel continent het laatste decennium zo'n grensoverschrijdende transformatie ondergaan, en dan is het logisch dat zo'n ontwikkeling hapert en op de proef wordt gesteld. Maar het blijft een prestatie dat de euro volgens plan is ingevoerd en dat de eurozone ondanks een complexe en in deze omvang door weinigen voorziene schuldenproblematiek niet meteen uiteen is gevallen.
Europese leiders improviseren op onbetreden terrein
Dat duidt op een veel groter politiek vermogen dan Europa doorgaans wordt toegedicht. Ik denk dat de huidige eurocrisis door alle financiële vervlechtingen voor een (ongewilde) Europese lotsverbondenheid zorgt die we nooit eerder hebben gezien en zich niet makkelijk laat terugdraaien.
Daarbij leggen Europese leiders als Angela Merkel en Nicolas Sarkozy en ook de Europese Centrale Bank op nog onbetreden terrein al improviserend een indrukwekkend leervermogen aan de dag. Dat de media dat anders waarnemen, komt doordat scoringsdrift de toon zet en politieke leiders routinematig worden afgebrand. Ik denk dat je politici pas kunt beoordelen als ze echt door de modder gaan - zoals nu.
Natuurlijk kan er van alles fout gaan, en de Atlantische samenwerking heeft betere tijden gekend. Maar het Oosten mocht willen dat het zulke pacificatiemechanismen had. En als Azië, dat nog steeds door allerlei rampen wordt geplaagd en zich op het gebied van bestendig zelfbestuur nog moet bewijzen, al de toekomst heeft, dan ontwikkelt het zich binnen een wereldeconomie die naar westerse ideeën is vormgegeven. Je moet een enorme defaitist zijn om dan nog van de neergang van het Westen te spreken.
