Nieuws Cultureel erfgoed
De regen valt neer op Pompeii, de archeologische site waar pas geleden een aantal overblijfselen inelkaar stortten.

Begraven de bezuinigingen onze geschiedenis?

Het lijkt erop dat het ons cultureel erfgoed een van de eerste slachtoffers is van de bezuinigingen die verschillende Europese landen door de crisis doorvoeren. Als we Pompeii en andere opgravingen en monumenten in Europa willen behouden, is het hoog tijd om cultuurbeleid bij te sturen.

Gepubliceerd op 6 december 2010 om 16:39
De regen valt neer op Pompeii, de archeologische site waar pas geleden een aantal overblijfselen inelkaar stortten.

De boog boven de toegangsdeur uit de 12e eeuw is alles wat resteert van de San Pedro kerk in de Spaanse plaats Becerril del Carpio, in de centraal gelegen provincie Palencia. Het dak is grotendeels verdwenen. De regen stroomt naar binnen en het interieur van de kerk ligt vol rommel. “De toestand van het schip van de kerk wordt met de dag slechter en bijna al het barokke pleisterwerk en de bogen zijn al verloren gegaan”, meldt Hispania Nostra, de vereniging voor instandhouding van cultureel erfgoed.

Eerder dit jaar stortte er een eind verderop aan de Middellandse Zee een toren uit de 4e eeuw voor Christus voor de ogen van de bewoners van het Griekse eiland Kea in zee. Lokale archeologische diensten hadden daar al herhaaldelijk voor gewaarschuwd.

En deze week was de instorting van nog eens drie muren in het Italiaanse Pompeii wereldnieuws. De Castilliaanse kerk en de Egeïsche toren doen er aan denken dat Pompeii niet de enige plek in Zuid-Europa is waar archeologische, culturele en historische schatten gevaar lopen.

Traditioneel kwam het gebrek aan onderhoud voort uit een disbalans tussen het enorme culturele erfgoed in Zuid-Europa en de verhoudingsgewijs beperkte middelen die de desbetreffende regeringen ter beschikking hadden. Italië bezit meer culturele erfgoederen van de lijst van wereldcultuurerfgoederen van de Unesco dan enig ander land en Spanje is de nummer twee op die lijst.

Nieuwsbrief in het Nederlands

bezuinigingen zijn "een doodsteek voor onze erfgoederen"

Maar tegenwoordig krijgt het gebied, na een aantal decennia van relatieve welvaart en gestegen budgetten, met een nieuwe bedreiging te maken: in hun strijd om hun overheidsfinanciën weer in balans te krijgen en hun schuldenposities onder controle te krijgen snijden regeringen langs de hele Middellandse Zee snijden flink in de budgetten van hun ministeries voor cultuur en nationale erfgoederen.

Deze streken staan bekend om hun ingewikkelde statistieken: uitgaven voor nationaal en cultureel erfgoed worden meestal op een grote hoop gegooid met de fondsen voor de kunsten en vooral in Spanje worden de financiële middelen voor de instandhouding van cultureel erfgoed verdeeld over een aantal bestuurlijke lagen. Toch is het mogelijk een indruk te krijgen van de schaal waarop er wordt bezuinigd als we kijken naar Portugal, dat afgelopen week een pakket bezuinigingsmaatregelen heeft aangenomen voor 2011, waarin de overheidsuitgaven voor cultuur met 9% worden teruggebracht.

Groepen voor het behoud van nationaal en cultureel erfgoed in Spanje beweren dat de financiële middelen voor cultuur in sommige streken al met een derde zijn verlaagd. Tegelijkertijd met het uiteenspatten van de vastgoedzeepbel in dit land is er een belangrijke bron van middelen voor de instandhouding van oude gebouwen verdwenen, in de vorm van extra vergoedingen van projectontwikkelaars die nieuwe gebouwen wilden neerzetten. “Als dat geld niet meer binnenkomt, dan beweren lokale overheden dat het moet worden besteed aan mensen in plaats van aan gebouwen”, zegt architect en campagnevoerder Javier Ruiz.

Vorige maand gingen musea, kunstgaleries en plaatselijke oudheden in Italië een dag dicht als gevolg van de staking tegen de regeringsplannen om de centrale begroting voor cultuur voor de komende drie jaar met 280 miljoen euro te korten. Alessandra Mottola Moflino, voorzitster van Italia Nostra, de vereniging tot behoud van nationaal en cultureel erfgoed, noemt de bezuinigingen “een doodsteek voor onze erfgoederen”. Maar zijn die bezuinigingen wel nodig?

Het geld is beschikbaar, maar er zijn onvoldoende geschikte managementsystemen

Middenin de Europese schuldencrisis zei de Griekse minister van cultuur deze week dat Griekenland een beroep op Brussel zou gaan doen om het tekort te compenseren. Hij zou een aanvraag indienen voor 540 miljoen euro om archeologische opgravingen en monumenten te herstellen en musea te renoveren, waarvan een aantal als gevolg van de crisis gedwongen was te sluiten.

Elders wordt beweerd dat de crisis een aansporing zou kunnen zijn voor meer efficiency aan de overheidskant en een constructievere manier van betrokkenheid van de particuliere sector. “Het gaat niet om geld”, zegt Roger Abravanel, een in Milaan gevestigde schrijver en voorstander van een vrije markt. “Professionele curatoren, mensen die niet alleen verstand hebben van cultuur maar die ook toegankelijk maken voor het publiek, bestaan hier niet. In Italië hebben we een volstrekt ander model, waarin de overheden uitbesteden aan bedrijven die tentoonstellingen organiseren.

Een conservator, die op eigen verzoek anoniem wil blijven, vertelde dat Pompeii over meer dan voldoende geld kan beschikken. “Sinds 1997 ontvangt het nationale agentschap dat de site beheert veel geld omdat het de entreegelden ontvangt. Maar het beschikt over onvoldoende geschikte managementsystemen. De staf valt direct onder de verantwoordelijkheid van het ministerie in Rome en dat is star. De afgelopen 20 jaar is er geen enkele vernieuwing doorgevoerd, met als gevolg dat er functionarissen werken die zich nog altijd houden aan de richtlijnen voor de instandhouding die dateren uit de jaren zeventig.

Ongemakkelijke relatie tussen regering en bedrijfsleven

Door de crisis valt de vaak ongemakkelijke relatie tussen regering en bedrijfsleven in Zuid-Europa meer op. Het is al langere tijd moeilijk gebleken om bedrijven bij instandhouding te betrekken. Jarenlang werd aangenomen dat dit kwam omdat Italië eventuele sponsors in Engelssprekende landen geen genereuze belastingvrijstellingen bood.

Mottola Molfino zegt dat de nieuwe regels die de afgelopen 10 jaar werden ingevoerd, wel iets eenvoudiger zouden kunnen. Maar zoals velen in Zuid-Europese landen, blijft ze op haar hoede voor stappen van de overheid om de verantwoordelijkheid voor het behoud van het culturele erfgoed van het land over te dragen aan het bedrijfsleven.

Het zou een plicht moeten zijn en een eer”, zegt ze.

Het idee dat het behoud van nationaal en cultureel erfgoed voornamelijk een taak van de overheid is, lijkt ook bij de top van bedrijven, die hun winsten zagen dalen als gevolg van de wereldwijde economische crisis, breed te hebben postgevat.

Er is in Zuid-Europa waarschijnlijk geen beroemder monument dan het Italiaanse Colosseum. Maar zoals zo vele oude Romeinse gebouwen is het dringend aan restauratie toe. Afgelopen zomer kondigde het Italiaanse ministerie van cultuur, vooruitlopend op de in aantocht zijnde bezuinigingen, alvast aan dat het op zoek was naar sponsoren voor een totaalbedrag van 25 miljoen euro voor de uit te voeren werkzaamheden.

Diego Della Valle, de topman van lederwarenfabrikant Tod’s, was de eerste topman die zich meldde. Afgelopen donderdag bleek dat hij ook de enige was. Della Valle kondigde dapper aan dat zijn bedrijf de hele rekening zou betalen. Anders, zei hij, loopt Italië het risico van "een tweede Pompeii".

Tags

Are you a news organisation, a business, an association or a foundation? Check out our bespoke editorial and translation services.

Ondersteun de onafhankelijke Europese journalistiek.

De Europese democratie heeft onafhankelijke media nodig. Voxeurop heeft u nodig. Sluit u bij ons aan!

Over hetzelfde onderwerp