Kies een taal
**Het is een mooi decor voor een griezelroman. Al een jaar is het in Brussel een ontmoedigende puinhoop bij de Schuman-rotonde, die aan de voet van de Europese instellingen ligt. Hijskranen, betonmolens en bouwsteigers hebben bezit genomen van het administratieve en politieke hart van de Europese Unie, dat door de vele grijze stofregens het aanzien van een industriegebied heeft gekregen.
De werkzaamheden zullen niet voor 2014 zijn afgerond, en er zijn al vertragingen aangekondigd. Een pijnlijk symbool. Op deze plek bevindt zich het rijk van de ´eurocraten´. Op de gevel worden de ´grondleggers´ nog geëerd: Schuman natuurlijk, Jean Monnet, Alcide de Gasperi en minder bekende figuren als Emile Noël, die bijna dertig jaar zijn stempel drukte als secretaris-generaal van de Commissie (1957-1987). Maar er is een naam die nog vaker voorkomt: die van Jacques Delors, die van 1985 tot 1995 voorzitter van de Europese Commissie was. Deze voormalige Franse minister bracht de eurocratie, met steun van het duo Kohl-Mitterrand, op 7 februari 1992 vanuit de schaduw voor het voetlicht met de ondertekening van hetVerdrag van Maastricht, waarbij de Economische en Monetaire Unie tot stand kwam. Delors, een leider die was opgewassen tegen staatshoofden en regeringsleiders, wist de pers te charmeren en gaf gestalte aan de Unie.
Twintig jaar later laat Jacques Delors nog steeds van zich horen. Op 7 februari komt hij weer naar Brussel, om Maastricht te herdenken. Maar de eurocratie heeft niet meer het elan van destijds. Bij lange na niet. De opeenvolgende fasen van de uitbreiding met twaalf extra landen tussen 2004 en 2007, het Franse en Nederlandse "nee" in 2005 tegen de ontwerpgrondwet die het niet haalde, de chaotische aanneming van het Verdrag van Lissabon en vervolgens de financiële crisis, hebben dit elan om zeep geholpen. Twijfel verspreidde zich over de dertien etages van het Berlaymontgebouw, het hoofdkwartier van de Commissie, dat voor een fortuin ontdaan is van asbest en waar de 27 commissarissen (een per land) en hun medewerkers hun standplaats hebben.**
"De eenheidsmunt ging ten koste van onze bezieling"
*"Toen wij van 15 naar 27 landen gingen, kregen we er bijna 15.000 nieuwe ambtenaren bij, van wie het merendeel afkomstig was uit de nieuwe lidstaten. Kunt u zich voorstellen wat een schok dat was?*", vertelt een oud-medewerker van Neil Kinnock, de voormalige leider van de Britse Labourpartij die in 2004 als Europees commissaris belast was met de administratieve hervorming. De Brusselse correspondent van de Franse krant Libération, Jean Quatremer, zag al eerder tekenen van een omslag. Om precies te zijn in maart 1999, toen de Europese Commissie onder leiding van de Luxemburger Jacques Santer moest aftreden vanwege de schandalen rond de Franse commissaris Edith Cresson.
In de jaren na 2000 wordt de roep om transparantie steeds verder gesmoord. Toetredingsdossiers zo dik als een encyclopedie worden de regel. Ambtenaren zijn er streeds meer op belust om carrière te maken. Het Engels verslaat het Frans als hoofdtaal. Lobbyisten dringen het systeem binnen. Europese normen worden naar hartelust geëxporteerd. De eenheidsmarkt en de concurrentie, die tot prioriteit worden verheven, zorgen ervoor dat de economie en de financiën de boventoon voeren. Ten koste van de politiek.
De crisis van de staatsschulden heeft de euro aan het wankelen gebracht, en daarmee is het communautaire bestuur, dat vanwege zijn onverzettelijke korpsgeest niet vatbaar leek voor kritiek, in het hart geraakt. Diana, een Griekse vrouw van rond de veertig, is afdelingshoofd bij de Europese Raad. Zij bevestigt dit beeld: "De eenheidsmunt gaf ons weliswaar een doel, maar ging ten koste van onze bezieling." Hoe valt dat te verklaren? "Bij de invoering van de euro werd de EU met een munt vereenzelvigd en daarbij is voorbijgegaan aan de waarden", vult de schrijver Petros Markaris aan. Ook hij is Grieks en is bekend met Brussel. "Doordat het accent op het financiële aspect werd gelegd, raakte het begrip "culturele verscheidenheid" ondergesneeuwd en werd de droom, het enige echte bindmiddel van de Europese gemeenschap, losgelaten."
Door de crisis komen daar nu ook nog persoonlijke verwikkelingen bij. Zo is Diana tegenwoordig het mikpunt van haar familie in Athene, als die haar gal wil spuwen over de machthebbers in Brussel.**
"Een nomenklatoera die bang is haar privilèges kwijt te raken"
**Wat hen steekt, zijn de riante salarissen van de Europese ambtenaren – van minimaal 3.500 euro bij indiensttreding tot rond de 18.000 euro voor de hoogste functies aan het eind van de loopbaan –, hun zeer gunstige belastingafdracht, die aan een maximum is gebonden (en terugvloeit in de communautaire begroting), de schandalige VUT-regelingen voor 50-jarigen die tot wel 8.000 euro per maand krijgen, het geïsoleerde wereldje van de Europese scholen die hun kinderen in Brussel of in Luxemburg bezoeken, enzovoort. Het zijn allemaal kenmerken van een elite die overbeschermd is tegen de schommelingen van de markten.
Een andere storm die het vuurtje aanwakkert, is die van het opkomende populisme en nationalisme. Beloerd, benijd en verguisd door de pers fungeren de Europese functionarissen nu als zondebok, en ze kunnen niet eens meer op hun oude collega's rekenen om hen te verdedigen.
Bovendien stellen de Europese regeringen zich hypocriet op, luidt de kritiek van de onder vuur liggende eurocraten. Parijs foetert weliswaar over de salarissen in Brussel, maar strijdt ervoor om de zetel van het Europees Parlement in Straatsburg te behouden. Luxemburg houdt angstvallig vast aan zijn Hof van Justitie, waar de beloningen alle grenzen te boven gaan. De lidstaten vechten met elkaar om de Europese "agentschappen", waarvan er in 1992 nog slechts twee waren en nu maar liefst 36.**
Havel was verbijsterd over de litanie uit saaie Brusselse burelen
"De crisis werpt de cruciale vraag omtrent onze legitimiteit op", erkent een hoge functionaris binnen de Commissie. "Afgezien van het feit dat ze verschillende talen spreken, hebben veel onze collega's geen voeling meer met de wijze waarop het Europese beleid in de praktijk uitpakt. Zij zijn niet langer een voorhoede die risico's neemt. Net als in de tijd dat de Sovjet-Unie floreerde, vormen zij een nomenklatoera die bang is haar privileges kwijt te raken."
Is dat waar? Karel Schwartzenberg, hoofd van het adellijke huis Schwarzenberg, glimlacht. Hij is minister van Buitenlandse Zaken van Tsjechië en tevens Zwitsers staatsburger, en was een aanhanger van de voorname Václav Havel. Schwartzenberg herinnert zich de verbijstering van de dissidente schrijver, die later tot president werd gekozen, over de litanie uit saaie Brusselse burelen, terwijl hij zelf zo´n voorstander van een Europa van ideeën was. "Kent u een sexy bestuur, vooral als dat niet uw taal spreekt en duizenden kilometers bij u vandaan zetelt?", vraagt hij. Zijn de eurocraten het slachtoffer geworden van de loop van de geschiedenis? "Degenen die in de jaren zestig aantraden, dienden een mooie jonge vrouw genaamd Europa", lacht de charismatische Schwartzenberg. "Deze dame vertoont nu kreukels en is er slecht aan toe. En net als wij is ze geen twintig meer."
