Een gemeenschappelijk huishoudboekje

Nou, nou, de Europeanen zijn het eindelijk eens geworden. Ze vinden allemaal dat het systeem dat een decennium geleden is geïntroduceerd niet deugt. Ze moeten de regels van het budgettaire spel in de monetaire unie veranderen. De Griekse crisis van afgelopen lente heeft dat overduidelijk laten zien. De Europese Commissie heeft haar voorstellen vorige week gepresenteerd. De Europese Centrale Bank heeft er zo zijn ideeën over en dat geldt ook voor de lidstaten. Het belooft een hevig debat te worden, de komende maanden. Het gaat simpelweg om de toekomst van de eurozone. En ook over de toekomst van Europa zowel op het gebied van politieke vooruitgang en gemeenschappelijke organisatie als droom van een betere wereld.

In het begin, in de jaren negentig, werd de vraag zorgvuldig vermeden. Europa zou een wereldpremière hebben: een monetaire unie zonder budgettaire unie. Bij problemen was het verboden om het land in moeilijkheden te hulp te schieten. En alleen al aan de veronderstelling van een betalingstekort heeft nooit iemand gedacht. Er heerste een blind vertrouwen in de een solide overheid.

Staat niet altijd een betrouwbare betaler

Maar de geschiedenis laat zien dat de staat niet altijd als een betrouwbare betaler te boek staat. Over een failliet moet juridisch worden nagedacht. Het recht op faillissement vormt een onmisbare voorwaarde voor het functioneren van een economische gemeenschap – we hebben dat wel gezien in Oost-Europese landen, waar het bedrijfsleven zich pas echt begon te ontwikkelen in de jaren 90, toen de regels voor een faillissement vast waren gesteld.

Het is waar dat de Europeanen een stabiliteitspact hadden uitgewerkt dat ervoor moest zorgen dat het nooit zover zou komen. De landen werden geacht om zich te houden aan de regels voor een evenwichtige begroting, op straffe van sancties. Maar dit pact, dat de voorzitter van de Commissie in de eerste jaren van het nieuwe millennium “stom” noemde, is eind 2003 in duigen gevallen toen Duitsland en Frankrijk het weigerden toe te passen, ten koste van zichzelf.

Zeven jaar later heeft de Griekse crisis, ingeleid door de onthulling van een enorme leugen over de staat van de overheidsfinanciën, de nutteloosheid van het pact bevestigd. Haastig heeft de EU een steunfonds, voorzien van 750 miljard euro, voor financiële stabiliteit gerealiseerd. En de Europese Centrale Bank is Griekenland te hulp gekomen door staatsobligaties te kopen, waarbij het Europese verdrag openlijk is geschonden. Nee, het is beslist niet mogelijk om begroting en geld van elkaar te scheiden.

Dus moet er opnieuw iets worden opgebouwd. De monetaire federatie aanvullen met een budgettaire federatie waarvan het steunfonds een van de schakels vormt. Het probleem is dat de overeenstemming die zich aftekent, rust op de meest vreemde voorstellen. Zo wil de Commissie bijvoorbeeld dat alle landen die een overheidsschuld hebben die groter is dan zestig procent van hun BBP een “procedure ondergaan waarin de verschillende factoren van hun buitensporige tekorten geanalyseerd worden zodat de aard van hun schuld en de ontwikkeling van hun begrotingssituatie kan worden vast gesteld.” Dit voorstel, waarvoor honderden economen zouden moeten worden aangenomen om de analyses uit te voeren, zou kunnen leiden tot het in staat van beschuldiging stellen van zestien Europese landen, wat neerkomt op 86 procent van de inwoners van de EU. Het zou ook een mechanisme versterken dat al heeft bewezen niet doeltreffend te zijn.

Aderlating

Brussel wil ook een boetes opleggen aan landen met een extreem hoog tekort. Dat is een beetje alsof een dokter een aderlating voorschrijft aan een zieke met bloedingen. Berlijn heeft een zeker succes geboekt met het voorstel voor automatische sancties. We kunnen ons het geluk voorstellen dat zo’n automatisering teweeg zou brengen in bijvoorbeeld Spanje, wanneer het moeizaam het einde van de maand haalt, niet zou kunnen betalen vanwege het innen van die eurocratische boete. Dit idee van “automatische” systemen die we ook op andere gebieden zien (een kredietbeoordelaar die automatisch cijfers geeft door zich te baseren op macro-economische indicatoren) toont aan hoezeer we in verwarring zijn.

De crisis zou ons juist in de richting van een federale begroting moeten duwen. Want deze crisis vergroot de verschillen tussen de landen. Verschillen die al waren toegenomen door het functioneren zelf van de monetaire unie, waarin elk land zich logischerwijs richt op zijn eigen sterke punten. Wanneer de wisselkoersen flexibel zijn, zullen landen die het meest geraakt worden door een storm zich altijd aanpassen door een sterke devaluatie van hun geld. Maar in de eurozone zijn de wisselkoersen verdwenen. Deze afwezigheid van monetaire flexibiliteit zou gecompenseerd moeten worden door budgettaire solidariteit. Geld om het geld, zonder politiek project dat verder reikt, leidt altijd tot een impasse. Dat was al in de jaren dertig het geval in Frankrijk, Italië, België en de andere landen toen de valuta aan de wisselkoersen van goud werd verbonden.

EU/China

De yuan als prijsbreker

“De EU maakt ruzie met Chinezen”, kopt de Financial Times Deutschland op het moment dat de regeringsleiders van de eurozone aan China vragen de yuan te revalueren. Tijdens de Europees-Atziatische top in Brussel, heeft de Chinese premier Wen Jiabao laten weten de ongerustheid van de Europeanen over de zwakte van de Chinese munt ten opzichte van de sterke euro niet te delen. De Duitse krant Tageszeitung meent dat het verzoek is gerechtvaardigd vanuit economisch oogpunt, maar dat Europa ervoor moet waken om de weg van sancties in te slaan zoals de Verenigde Staten en Japan dat deden, of, erger, om te beginnen aan een devaluatiewedloop. “De Europeanen hebben geen andere keus dan inzetten op de diplomatie.” En te eisen dat China zich aan zijn beloftes houdt: zijn handelsbalans verkleinen door de consumptie te laten stijgen, door de bezuinigingspolitiek los te laten en door de salarissen te verhogen. Precies hetzelfde wat de Europese landen, met Frankrijk voorop, aan Duitsland vragen.