Kies een taal
Eindelijk! Ierland heeft ja gezegd tegen het Verdrag van Lissabon, dus nu kan de Europese Unie verder aan de slag met haar plannen voor het regeren van de wereld. De komende maanden zal de EU waarschijnlijk een president en een minister van Buitenlandse Zaken benoemen. Tony Blair loopt zich al warm voor de topbaan. Een kluwen van Zweedse, Nederlandse en Belgische kandidaten is nog volop aan het worstelen over de post van minister van Buitenlandse Zaken.
De EU meent, gesterkt door de nieuwe structuren op het terrein van buitenlands beleid, er recht op te hebben om als internationale supermacht serieus te worden genomen. David Miliband, de Britse minister van Buitenlandse Zaken zei: "Er zou geen G2 moeten komen met de VS en China. Er zou een G3 moeten worden gevormd, samen met de Europese Unie." Maar wat er in Brussel gebeurt – of zelfs in trilateraal overleg tussen de VS, China en Europa - is slechts bijzaak. De G20 is de ware sleutel om de internationale ambities van Europa gestalte te geven.
Jean Monnet, oprichter van de EU, was van mening dat de Europese Eenheid niet "een doel op zichzelf vormde, maar slechts een fase was op weg naar de georganiseerde wereld van morgen". Zijn opvolgers in Brussel maken geen geheim van het feit dat zij het type supranationaal bestuur van de Unie beschouwen als een mondiaal model.
G20 is het paard van Troje voor Europa
Het besef dat de G20 het paard van Troje voor Europa is, drong pas goed tot me door tijdens de jongste top van de G20 in Pittsburgh, een paar weken geleden. De omgeving en sfeer kwamen me vreemd genoeg tamelijk bekend voor. Maar ineens begreep ik het: ik was terug in Brussel en dit was een mondiale versie van een EU-top.
De gang van zaken en de opzet waren hetzelfde. Het diner van staatshoofden en regeringsleiders aan de vooravond van de top; een dag vol onderhandelingen over een ondoorgrondelijke slotverklaring vol jargon; het instellen van vage werkgroepen; de nationale perskamers voor de persconferenties na afloop van de top. Voor Europese leiders doen deze procedures zeer vertrouwd aan, maar voor de Aziatische en Amerikaanse leiders waren ze tamelijk nieuw en de Europeanen doen hun best om ook hen te vangen in deze nieuwe structuur. Toen ik een lid van de Indonesische delegatie schijnbaar zorgeloos zag rondlopen in het conferentiecentrum in Pittsburgh, voelde ik even een steek van medelijden. “Je hebt nog geen idee waarin je verzeild raakt,” dacht ik. “Je gaat de rest van je leven verdoen met het praten over visquota.” (Of over de CO2-uitstoot, het gaat immers om de G20).
Europeanen zetten niet alleen de toon tijdens de G20, ze domineerden ook de gebeurtenissen, aangezien ze ruimschoots oververtegenwoordigd waren. Grote landen als Brazilië, China, India en de VS werden elk door één enkel staatshoofd of regeringsleider vertegenwoordigd. De Europeanen daarentegen wisten acht stoelen rond de conferentietafel te bezetten, voor Groot-Brittannië, Frankrijk, Duitsland, Italië, Spanje, Nederland, de voorzitter van de Europese Commissie en de voorzitter van de Europese Raad. Ook de aanwezige vooraanstaande internationale ambtenaren waren vooral Europeanen: Dominique Strauss-Kahn, hoofd van het Internationale Monetaire Fonds; Pascal Lamy van de Wereldhandelsorganisatie; Mario Draghi van de Raad voor Financiële Stabiliteit.
Verraderlijke, ineffectieve intriges
Als gevolg daarvan leken de Europeanen veel beter op de hoogte van wat er aan de hand was dan een aantal andere delegaties. Bij mijn overpeinzingen over de slotverklaring van Pittsburgh, die de nieuwe bevoegdheden bevatte die aan het IMF werden toegekend om het nationale economische beleid te bewaken, werd ik onderbroken door een oude vriendin van de Europese Commissie, die het taalgebruik onmiddellijk herkende. “Oh, ja,” zei ze, “de open methode van coördinatie.”
Maar wat doet het er allemaal toe? Tenslotte zijn de verklaringen van EU-toppen en de bijeenkomsten zelf synoniem geworden voor de verraderlijke, ineffectieve intriges, die vaak maar weinig effect hebben op het werkelijke leven. Acht jaar geleden ging het proces van start dat uiteindelijk zou leiden tot het Verdrag van Lissabon. Ook al heeft Ierland nu vóór het Verdrag van Lissabon gestemd, toch zou dat nog altijd kunnen ontsporen vanwege recalcitrante regeringen, zoals in Tsjechië of Groot-Brittannië.
Als de EU haar tanden in iets zet, laat ze niet los
Maar het relaas van Lissabon kan ook op een andere manier worden uitgelegd. Als de EU eenmaal haar tanden in iets zet, laat ze niet meer los. Processen die tijdens een EU-top zijn gestart – dat lijkt op het eerste gezicht vaak maar een bescheiden bureaucratische uitwisseling van papier – blijken jaren later meestal belangrijke politieke effecten te hebben. Hetzelfde zou wel eens het geval kunnen zijn met de besluiten die in Pittsburgh werden genomen, zoals de teksten die werden opgenomen over belastingparadijzen en bonussen van bankiers.
Al direct vanaf de start bewoog de EU via kleine, ogenschijnlijk technische stapjes, die waren gericht op economische onderwerpen – de ‘Methode Monnet’ genoemd. Monnet zelf geloofde dat Europa zou worden gebouwd door middel van "gemeenschappelijk bestuur van gemeenschappelijke problemen". Wijkt dat dan zoveel af van de recente oproep van president Barack Obama voor "mondiale oplossingen voor mondiale problemen"?
G20 geeft groeiend gevoel van solidariteit
Natuurlijk gaapt er nog een groot gat tussen de capaciteiten van de moderne EU en die van de G20. Er is geen leger van ambtenaren van de G20 als tegenhanger voor de bureaucraten in Brussel. Er is geen wetgevend orgaan binnen de G20 noch een G20-rechtspraak om besluiten van de groep uit te voeren. Bovendien wordt er niet direct verwacht dat de VS of China – beiden landen die hun eigen soevereiniteit ijverig bewaken – belangrijke bevoegdheden zullen afstaan aan een wetgevend orgaan van de G20.
Toch is de kiem voor iets nieuws gevormd. Om de kracht daarvan te begrijpen, moeten we teruggrijpen op de Schuman-verklaring van 1950, waarmee het proces van Europese integratie ooit begon. Deze verklaring luidt: "De vereniging van Europa kan niet ineens worden verwezenlijkt noch door een allesomvattende schepping tot stand worden gebracht. Europa wordt opgebouwd door middel van concrete verwezenlijkingen, waarbij een feitelijke solidariteit als uitgangspunt zal moeten worden genomen." De G20 heeft nu een aantal zaken verwezenlijkt en de leden van deze nieuwe, zeer exclusieve club hebben een groeiend gevoel van solidariteit gekregen. Wie weet wat er hierna gaat gebeuren?
Diplomatie
Europese Unie opent over de hele wereld ambassades
“Uit vertrouwelijke onderhandelingen over de toepassing van het Verdrag van Lissabon zijn voorstellen voortgekomen voor EU-verdragen en - ambassades over de hele wereld”, aldus de Brusselse correspondent van de Daily Telegraph, Bruno Waterfield. Hij baseert zich op een uitgelekte brief van de Benelux waarin wordt gewezen op de noodzaak voor wettelijke veranderingen om een Europese diplomatieke dienst ("European External Action Service")op te richten, een afdeling voor buitenlandse zaken en diplomatieke aangelegenheden met “met een mondiale geografische dimensie”. Het besluit, dat voor het Ierse referendum over het Verdrag van Lissabon is genomen begin oktober, zou de weg vrijmaken voor 160 “EU-vertegenwoordigingen” en ambassadeurs over de hele wereld. De eerste proefambassades zouden hun deuren openen in New York, Kaboel en Addis Ababa. Volgens de Daily Telegraph luiden de voorstellen het einde in van de Europese Gemeenschap, “de organisatie waartoe de Britten 34 jaar geleden toetraden, via het enige referendum dat in dit land is gehouden over Europa”. Mark Francois, de woordvoerder van de Conservatieve Partij voor Europese Zaken, meent dat “zoals we al lang hebben gewaarschuwd, neemt de macht van de EU met het Verdrag van Lissabon toe ten koste van de afzonderlijke Europese landen”.
