Federaal Europa is luchtkasteel

**Er is in Europa een nogal ingewikkeld spelletje aan de gang. Er zitten grofweg vier spelers om de tafel: Mario Monti, Mario Draghi, de Bundesbank en bondskanselier Merkel. Ieder van hen heeft zijn eigen strategie en de bondgenootschappen kunnen in de loop van het spel wisselen. Als het spelletje goed afloopt, worden de spreads van Italië en Spanje verkleind, de kosten van de staatsschuld van beide landen verlaagd en zal in het bijzonder de regering Monti de regeringen die na de verkiezingen komen een verplichting meegeven; deze verplichting zal van bijzonder grote waarde zijn voor de markten en voor de versterking van de positie van zowel Draghi als Merkel in het ingewikkelde spel dat zij spelen met de haviken van de Bundesbank en de politieke machten die hen steunen. Op 6 september zal de Raad van Bestuur van de ECB zijn beslissingen nemen. Monti zal op zijn beurt de dagen daarna open kaart moeten spelen. Voor het einde van september moet dit probleem dus definitief zijn opgelost.

Er is echter nog een ander, veel groter probleem. Namelijk het politieke en institutionele probleem waartoe ook het ‘onconventionele’ optreden van de ECB kan worden gerekend: de mogelijke overgang van de confederatie van Europese regeringen naar de geboorte van een federaal Europa. Concreet gezegd gaat het om de “soevereiniteitsafdracht” van de nationale regeringen aan de federale organen van de EU, zowel aan de reeds bestaande die toch al moesten worden hervormd, als aan nieuwe organen die eventueel moeten worden opgericht om de structuren van de EU aan te vullen.**

Duitsers niet positief over Duitse hegemonie

**We hebben hier enkele weken geleden al over gesproken. Toen leek het erop dat Merkel alles inzette op de creatie van een federale Unie. Het standpunt van Hollande was nog niet duidelijk, maar er was hoop dat ook Frankrijk uiteindelijk de noodzaak van deze oplossing in de geglobaliseerde wereld van tegenwoordig zou erkennen.

We brengen het nu weer aan de orde, omdat er nieuwe ontwikkelingen zijn: het onderwerp van een federaal Europa is van de voorgrond verdwenen, Merkel heeft het er niet meer over, de kwestie van de soevereiniteitsafdracht beperkt zich nu tot het begrotingspact en het is wachten op de op handen zijnde uitspraak van het Duitse Constitutionele Hof over het Europese noodfonds. Er wordt nu zelfs getwijfeld aan de haalbaarheid van een Europese bankenunie en de benoeming van de ECB tot enige toezichthouder in plaats van de nationale centrale banken. Er is dus werkelijk sprake van een terugtrekking uit een project dat weliswaar tamelijk moeilijk te realiseren is in een continent dat is verdeeld door verschillende talen, eeuwen van oorlogen en diverse volkeren en tradities, maar toch onontbeerlijk is om te voorkomen dat Europa politiek volledig irrelevant wordt. Hoe is dit disengagement te verklaren? En wat kan er worden gedaan om dit project weer vlot te trekken?

Merkel moet twee dingen hebben begrepen die ze enkele maanden geleden misschien over het hoofd had gezien of had onderschat. Ten eerste: het gros van de publieke opinie van haar land staat niet bepaald positief tegenover een Duitse politieke hegemonie over een Europa waaraan alle lidstaten, Duitsland inbegrepen, een aanzienlijk deel van hun soevereiniteit hebben afgestaan. De Duitsers doen liever goede zaken en houden liever een industriële en financiële suprematie over Europa, maar weigeren een politieke hegemonie uit te oefenen. Dan zouden ze namelijk veel meer verantwoordelijkheid krijgen en een deel van hun nationale onafhankelijkheid moeten opgeven.**

Grotere onderhandelingsruimtes

**Ten tweede verzetten ook veel andere landen zich tegen het project van een federaal Europa, te beginnen bij Frankrijk en de landen in Noord- en Oost-Europa. Vooral de landen die geen deel uitmaken van de eurozone; Groot-Brittannië en Polen voorop.

Eerlijk gezegd lijkt het plan daarom een gepasseerd station, los van de soevereiniteit die wordt afgestaan voor de Europese begroting, het begrotingsbeleid en de bescherming van de euro, die overigens, als die politieke basis zal ontbreken, nooit de kracht van een reservevaluta zal hebben.

Het opgeven van dit project vergroot echter mogelijke onderhandelingsruimtes en effent de weg voor initiatieven die anders ondenkbaar waren. Het biedt landen die belangstelling hebben voor een federaal Europa namelijk de mogelijkheid om onderling een federatie te vormen. Het ‘wie wil, doet mee’ waarmee Duitsland eerder dreigde toen werd gesproken over een euro met twee snelheden, zou nu kunnen worden omgekeerd door het te gebruiken voor het afstaan van politieke soevereiniteit.

Italië, Spanje, Portugal, Ierland en Oostenrijk, maar ook alleen die eerste drie, zouden een Club voor het Middellandse Zeegebied kunnen oprichten – of beter gezegd, kunnen doen opleven – met eigen regels en gemeenschappelijke instellingen. Daarmee zouden ze, niet als afzonderlijke staten, maar als Club, in de Europese Unie en de eurozone zouden kunnen blijven. Dat zou een harde, zo niet zeer krachtige weerslag hebben.

Wat nu als, voortbordurend op dit voorbeeld, de landen van deze Club betrekkingen van economische en politieke raadpleging en vriendschap zouden aangaan met andere landen uit het Middellandse Zeegebied, zoals Algerije, Marokko, Libië, Egypte, Israël en Turkije, betrekkingen die al bestaan, maar die niet meer als afzonderlijke landen, maar als Club worden aangegaan?

Wat als soortgelijke akkoorden worden gesloten met het hele Romaanse taalgebied van Midden- en Zuid-Amerika en vooral met Argentinië, Brazilië, Uruguay en Mexico?**

Belangrijke institutionele wijzigingen nodig

**Argentinië en Brazilië hebben al verklaard erg geïnteresseerd te zijn in dergelijke betrekkingen. Zou een Club voor het Middellandse Zeegbied geen initiatief in die richting kunnen nemen?

Als belangen en fantasie nieuwe horizonten kunnen openen, is het absoluut niet uitgesloten dat het project voor een federaal Europa weer op gang kan komen. Soms moet je kunnen dromen om de moeilijkste werkelijkheid te trotseren.

Er is nog een laatste facet met betrekking tot een federaal Europa dat ik zou willen vermelden. Indien het vroeg of laat zover zou komen, zijn er enkele belangrijke institutionele wijzigingen nodig, te weten:

1. De verkiezing van het Europees Parlement moet een Europese grondslag krijgen in plaats van de huidige nationale grondslagen.

2. Referenda over pertinente Europese vraagstukken zouden eveneens op Europese basis moeten worden georganiseerd en niet per afzonderlijke lidstaat.

3. De internationale structuur van de federale Unie zou een presidentieel systeem zoals dat van de VS moeten krijgen: een verkozen president die de federale regering vormt; een parlement dat toeziet op de handelswijze van de regering, de benoeming van ambtenaren op federaal niveau en op de wetten die invloed hebben op de begroting, de uitgaven en de inkomsten; en een grondwettelijk hof dat de federale grondwet beschermt.

Wanneer een staat de dimensies heeft van een continent, moet de democratie – vooral in de geglobaliseerde wereld van tegenwoordig – instaan voor een snelle besluitvorming, een zichtbare leider die dat continent vertegenwoordigt en participatie van de burgers. Het fundament van deze structuren steunt op de verdeling van bevoegdheden.

Deze doelstellingen liggen uiteraard nog ver weg, maar het is aan de publieke opinie om ze paraat te hebben, erover te debatteren en de mogelijke realisatie ervan voor te bereiden.**