Kies een taal
Guimarães, een fraaie stad in Portugal op 150 kilometer van Vigo met ongeveer 50.000 inwoners en hoofdstad van het district Braga, heeft te kampen met crisis na crisis. In de jaren tachtig en negentig van de vorige eeuw waren de gigantische textielfabrieken waarvan het hele dal van de Ave vergeven was, niet meer in staat het hoofd te bieden aan de concurrentie uit China. Sindsdien lijden deze oude dinosaurussen een kwijnend bestaan.
De oude stad, die schitterend bewaard is gebleven in de schaduw van het oude kasteel, wordt omringd door leegstaande fabrieken met bakstenen schoorstenen die nu nutteloos zijn geworden. Maar de inwoners hebben besloten om ze nieuw leven in te blazen door er schilderijenexposities, concerten en theatervoorstellingen te organiseren. Dat is voor hen ook een manier om te overleven.
Oude fabrieken omgetoverd tot culturele centra
Doordat Guimarães op 21 januari is uitgeroepen tot Culturele Hoofdstad van Europa 2012, heeft het een groot gedeelte van deze fabrieken kunnen omtoveren tot culturele ruimten, filmsets en verblijfplaatsen van kunstenaars met een werkbeurs. Het was de keus tussen zichzelf een nieuw jasje aanmeten of het loodje leggen.
Zo zal in de fabriek van Ramada, een leerlooierij die al jaren geleden de deuren moest sluiten, in september een designinstituut worden ondergebracht, maar tot die tijd zal het gebouw dienst doen als repetitieruimte voor een orkest. Het bedrijf ASA in de buurgemeente Vizela e Santo Tirso produceerde vroeger beddenspreien en handdoeken. In 2006 viel definitief het doek. Maar dankzij een particuliere investeerder zal het complex worden omgebouwd tot een soort winkelcentrum. Voordat het zover is, zullen in de 24.000 vierkante meter schilderijenexposities worden gehouden.
De nu verlaten textielfabriek van de Graaf van Vizela bood in de negentiende eeuw werk aan meer dan 4000 mensen en sloeg zelfs haar eigen munt. De Spaanse regisseur Víctor Erice en andere filmmakers zoals Jean-Luc Godard en Aki Kaurismäki (de Fin woont vlakbij Guimarães) zullen hier een gezamenlijke film opnemen. De stad heeft overigens niet de intentie om de filmindustrie na 2012 weer te laten vertrekken.
Om die reden is er een filmproductieteam aangetrokken om ervoor te zorgen dat Guimarães een favoriete bestemming voor filmmakers wordt. “We hebben al contracten afgesloten voor producties in 2013, die zonder dit alles in Oost-Europa zouden worden opgenomen”, aldus de verantwoordelijke van de audiovisuele sector van Guimarães 2012, Rodrigo Areias. “Erice zelf zegt dat hij graag hier wil komen draaien”.
Dat legt Areias ons uit in een andere oude fabriek in Guimarães die dankzij het initiatief van een groep jonge architecten uit de stad is omgevormd tot Centrum voor kunst en architectuur. Dit gebouw biedt met name onderdak aan buitenlandse artiesten die worden uitgenodigd, alsmede aan een audiovisueel laboratorium dat gespecialiseerd is in robotten en kleine mobiele gadgets, waarbij iedere informaticafreak – en welke andere fanaat dan ook – zijn vingers zal aflikken.
“Wij willen iets doen wat blijvend is"
“’s Avonds komen hier mensen uit de stad”, vertelt Areias glimlachend. Dat is misschien wel het geheim van Guimarães: de inwoners beleven de status van culturele hoofdstad eerder als een mogelijkheid om uit de misère te komen dan als een feest. Voor velen is het een beetje als een trein die wellicht maar één keer langskomt.
De organisatoren zijn zich hier ten volle van bewust. “Wij willen niet dat het filharmonisch orkest van Berlijn, dat klauwen met geld kost, hier komt. Die spelen één keer de sterren van de hemel, maar lichten dan weer hun hielen om nooit meer terug te komen”, aldus een van de woordvoerders van de stad. “Wij willen iets doen wat blijvend is, iets wat de stad haar grandeur teruggeeft en waarbij we de mensen van hier kunnen betrekken”. Vandaar ook dat een van de leuzen van de stad luidt: “Ik doe mee”. Bijna alle inwoners van Guimarães dragen speldjes met die slogan.
Het budget is aan de magere kant met 110 miljoen euro. Het is dit jaar letterlijk erop of eronder voor Portugal, dat met een faillissement wordt bedreigd en onder supervisie van de trojka staat. De organisatoren moesten dus al hun creativiteit uit de kast halen. Vandaar bijvoorbeeld het idee om Buraka Som Sistema uit te nodigen. Deze beroemde Portugese band [die een mix van Angolese kuduro en hiphop speelt] zal op 28 januari in het multifunctionele Paviljoen een concert ten gehore geven.
Op die dag zal ook het programma Doe alsof je thuis bent van start gaan waarbij de inwoners van de stad hun appartement, kamer of hal ter beschikking van andere muzikanten kunnen stellen zodat die ook concerten kunnen geven. Maar liefst veertig mensen hebben hun huizen al beschikbaar gesteld. De trotse inwoners van Guimarães geven gehoor aan de oproep. Volgens de historici is het niet voor niets dat Portugal hier ontstaan is en dat de wieg van de eerste koning Alfonso Enríquez, die het beroemde kasteel van Guimarães bewoonde, hier heeft gestaan.
Met de tijd heeft dit gebouw het uiterlijk gekregen van een oude verlaten fabriek. En het is ook geen toeval dat het officiële programma van start is gegaan met een documentaire over Portugese muziek getiteld We gaan allemaal samen spelen zodat we elkaar beter kunnen horen.
Bezuinigingen
Europese culturele hoofdsteden met crisisbudget
“Een Europese culturele hoofdstad heeft nog nooit zo’n klein budget ontvangen voor het organiseren van zijn evenementen”. Expresso legt uit dat de 25 miljoen euro bestemd voor Guimarães 2012 niet veel voorstellen in vergelijking met de 226 miljoen euro die Porto in 2001 ontving.
Volgens het Portugese magazine zijn “de economische situatie waarin Europa zich bevindt en de veranderingen die de laatste jaren zijn opgetreden in het concept van een Europese culturele hoofdstad” verantwoordelijk voor het gekrompen budget. Sinds 2007 worden er ieder jaar twee steden van gemiddelde grootte uitgekozen (in 2012 is dat naast Guimarães het Sloveense Maribor) en profiteert vooral het regionale weefsel terwijl vroeger de steden de kans hadden om culturele voorzieningen in de stad te bouwen. De Portugese filosoof Eduardo Lourenço vraagt zich dan ook af “of het evenement gevolgen heeft die het interne effect overtreffen” en of het initiatief nog wel zin heeft aangezien er niet veel meer over is van de Europese droom die de grondslag was van het evenement.
