Kies een taal
Omdat Europa wel een gedeelde munt maar geen politieke of fiscale unie heeft, dreigt het continent uiteen te vallen, schrijft Timothy Garton Ash in het Britse dagblad The Guardian. De huidige eurocrisis heeft de kloof tussen het nog altijd welvarende noorden en het door schulden geplaagde zuiden alleen maar verder vergroot. De crisis heeft er tevens voor gezorgd dat de nationale democratische belangen op ramkoers liggen met het leiderschap van de EU.
Garton Ash gelooft niet dat de eurozone binnenkort zal instorten. Maar op termijn lijkt dit scenario onafwendbaar. Met een toespeling op de Britse econoom Adam Smith schrijft hij:
Ondanks de uitzonderlijke prestaties die we de afgelopen zeventig jaar sinds 1945 hebben geleverd en de herinneringen en hoopvolle verwachtingen die we nog immer met betrekking tot het Europese project koesteren, is ons continent nog flink bezaaid met puinhopen.
Andere dynamiek
De pijn wordt momenteel vooral gevoeld in het zuiden, maar uiteindelijk zullen ook de krachtige economieën in het noorden door deze structurele onbalans worden getroffen. Dat komt volgens Garton Ash door het ontbreken van een politieke unie waarin erkenning is voor structurele verschillen tussen de lidstaten. In het Amerikaanse federale stelsel wordt er rekening mee gehouden dat de economie van Alabama het nooit zo goed zal doen als die van Californië. De EU daarentegen probeert het hele continent om te vormen tot een "Exportweltmeister" à la Duitsland. Daarmee verliezen we uit het oog dat er ook een interne exportmarkt moet overblijven. "Als iedereen zich meer als Duitsland moet gedragen," schrijft Garton Ash, "moet Duitsland zich iets minder als Duitsland gedragen. Maar daar is Duitsland niet toe bereid.”
Erger nog, het zuiden heeft de ene bezuinigings- en liberaliseringsgolf na de andere te verduren gekregen, zonder de gewenste economische transformatie:
Grieken, Italianen en Fransen zijn geen Duitsers. Zeker, hun economie heeft structurele hervormingen nodig. Die hebben onder meer tot een groei van de export vanuit Spanje geleid. Maar de samenleving en de bedrijven in deze landen kennen nu eenmaal een andere dynamiek.
Onverenigbaar met het hoofddoel van de EU
Dit alles loopt uit op een situatie waarin nationale democratische belangen onverenigbaar zijn met het hoofddoel van de EU. Economische integratie heeft veel lidstaten in zwaar weer gebracht en de Duitse hegemonie versterkt. Er bestaat nu maar weinig animo voor een hechtere politieke unie, al is dat voor Garton Ash de enige manier om uit de malaise te raken waarin de eurozone momenteel verkeert:
Om de structurele problemen van de eurozone op te lossen, is een Europese democratische solidariteit tussen burgers nodig, die over de landsgrenzen heen reikt. Onder de verschillende nationaliteiten in de eurozone is een dergelijke gezindheid evenwel niet merkbaar en er valt niet te verwachten dat daar spoedig verandering in komt. […] Hierdoor komt de nationale democratie steeds meer op gespannen voet met de Europese integratie te staan.
Wat kunnen we dan doen? Garton Ash is niet optimistisch over de overlevingskansen van de Unie. Maar het is nog niet te laat voor een koerswijziging:
Kunnen de Europeanen die rondom of na 1989 zijn geboren, de politieke verbeelding en wil tentoonspreiden die onze huidige politici ontberen?
Vertaald uit het Engels door Jan Messchendorp.
