Kies een taal
Allereerst voorkwameen financiële reddingsoperatie van biljoen dollar in mei onmiddellijk bankroet door Griekenland en instorten van de eurozone. Maar nu zijn soevereine risico's in de perifere eurozone landen terug op de piekniveaus van de crisis in mei.
Ten tweede trachtte men met een in elkaar geflanste serie financiële stresstests de markten te overtuigen dat de Europese banken slechts € 3,5 miljard aan vers kapitaal nodig hadden. Maar nu hebben de Anglo-Ieren alleen al misschien een kapitaalgat van € 70 miljard, wat tot ernstige zorgen leidt over de werkelijke gezondheid van andere Ierse, Spaanse, Griekse en Duitse banken.
Ten slotte is een tijdelijke versnelling van de groei in de eurozone in het tweede kwartaal een boost geweest voor de financiële markten en de euro, maar het is duidelijk dat de verbetering van voorbijgaande aard was. Het BNP in alle perifere eurozonelanden krimpt (Spanje, Ierland, en Griekenland) of groeit nauwelijks (Italië en Portugal).
Zelfs Duitslands tijdelijke succes is vergeven van de waarschuwingen. In de financiële crisis van 2008-2009 zakte het BNP meer in Duitsland – vanwege de afhankelijkheid van de instortende wereldhandel – dan in de Verenigde Staten. Een tijdelijke rebound van zo'n sterke val is niet verbazend, en de Duitse output blijft onder het niveau van voor de crisis.
Bovendien zijn alle factoren die in de tweede helft van 2010 en 2011 tot een vertraging van groei in de meeste geavanceerde economieën zullen leiden, aan het werk in Duitsland en de rest van de eurozone. Fiscale stimulans verandert in fiscale bezuiniging en remt de groei. De bijstelling van de lijst waarop het meeste van de BBP groei een paar kwartalen lang dreef is voltooid, en een belastingbeleid dat vooruitliep op de vraag van de toekomst (“cash for clunkers” in heel Europa, enz.) is afgelopen.
De vertraging van de algehele groei - en de huidige dreiging van een double-dip recessie de VS en Japan – zullen de groei van de export hinderen, zelfs in Duitsland. Volgens de meest recente gegevens uit Duitsland - teruglopende export, minder fabrieksorders, lusteloosheid van de groei van de industriële productie, en sterke daling van het vertrouwen van de belegger – suggereren dat de vertraging is begonnen.
In de periferie heeft de financiële reddingsoperatie van een biljoen dollar en de niet zo stressie stresstests voor uitstel gezorgd, maar het fundamentele probleem blijft: grote begrotingstekorten en grote overheidschulden die moeilijk voldoende zijn te verlagen, gezien de zwakke regeringen en het publieke verzet tegen fiscale bezuinigingen en structurele hervormingen, grote schulden op lopende rekeningen en buitenlandse verplichtingen in de privé sector die lastig zijn te verlengen en af te lossen, verlies van concurrentie (door tientallen jaren van gedeelde markt in arbeidsintensieve export naar opkomende markten, stijgende loonkosten en de waarde van de euro tot 2008), lage potentiële en feitelijke groei, en enorme risico’s voor banken and financiële instellingen (met uitzondering van Italië).
Daarom is Griekenland bankroet en een dwingende herstructurering van de overheidsschulden is onvermijdelijk. Daarom zijn Spanje en Ierland in grote problemen en zelfs Italië – waar de fiscale situatie relatief wat gezonder is, maar een jaar of tien een vlak per capita inkomen heeft gehad en weinig structurele hervormingen – kan niet zelfgenoegzaam blijven toezien.
Daar fiscale bezuinigingen meer recessiedruk en waardevermindering op de korte termijn betekenen, is er meer geldelijke stimulans nodig om te compenseren en een groeiende nationale vraag – via uitgestelde fiscale bezuiniging – in Duitsland. Maar de twee grootste politieke spelers in de eurozone – de Europese Centrale Bank en de Duitse overheid – willen niet aan deze agenda, in de hoop dat een kwartaal lang een goede BBP de trend zal worden.
De rest van de eurozone is er nauwelijks beter aan toe dan de periferie: de verontruste burger is zijn misschien nog niet ontwaakt in Frankrijk, maar de economie is daar op zijn zachtst gezegd slap – voor het grootste deel gedreven door een kleine huizenhausse. De werkeloosheid ligt boven de 9%, het begrotingstekort bedraagt 8% van het BNP (groter dan Italië), en de overheidsschulden nemen hand over hand toe. Nicolas Sarkozy kwam aan de macht met heel wat praatjes over structurele hervormingen; zijn positie is nu verzwakt, zelfs binnen zijn eigen partij, en hij heeft regionale verkiezingen verloren aan links (het enige geval in Europa van recente verkiezingen met een verschuiving naar links). Daar hij in de presidentsverkiezingen van 2012 geduchte tegenstand kan verwachten van de socialistische kandidaat – zeer waarschijnlijk de gevreesde Dominique Strauss-Kahn – , zal Sarkozy grote fiscale bezuinigingen uitstellen en alleen wat cosmetische structurele hervormingen lanceren.
De Belgische premier Yves Leterme spreekt in zijn functie van huidige voorzitter van de EU van grotere eenheid en coördinatie van de Europese politiek. Maar Leterme lijkt niet in staat zijn eigen land bijeen te houden, laat staan Europa te verenigen. Zelfs de positie van Angela Merkel – in een groeiend Duitsland – is binnen haar eigen coalitie verzwakt. Andere eurozone leiders worden geconfronteerd met halsstarrige politieke oppositie: Silvio Berlusconi in Italië, die naar men hoopt snel van het toneel zal verdwijnen, José Luis Rodríguez Zapatero in Spanje, George Papandreou in Griekenland. En de politiek wordt in veel delen van Europa nationalistisch en tegen allochtonen gericht, weerspiegeld in acties tegen immigranten, aanvallen op de Roma, islamofobie, en toename van het aantal extreemrechtse partijen.
Dus een eurozone met behoefte aan fiscale bezuinigingen, structurele hervormingen en een adequaat macro-economisch en financieel beleid is politiek verzwakt op zowel EU- als nationaal niveau. Daarom is mijn best-case scenario dat de eurozone op de een of andere manier door de volgende paar jaar heen moddert, en op zijn ergst (en met een waarschijnlijkheid van meer dan een derde) zal de eurozone uiteen vallen door de combinatie van herstructurering van soevereine schulden en uitstappen van een paar zwakke economieën.
