Kies een taal
Nog niet zolang geleden was de Baltische Zee of Oostzee een meer. Door de opwarming van het klimaat zo'n 10.000 jaar geleden, smolten de gletsjers die het noorden van Europa bedekten. Hierdoor steeg het niveau van de Atlantische oceaan met tientallen meters; hoog genoeg om over te lopen in de Baltische Zee en zo één van 's werelds jongste zeeën te creëren. In eerste instantie was de Baltische Zee veel groter dan tegenwoordig: grote delen van Zweden en Finland werden erdoor bedekt. Pas toen de grote ijsmassa's gesmolten waren en Scandinavië, dat tot dan toe verborgen had gelegen onder een enorme ijsmassa, steeds verder naar boven kwam, trok de zee zich terug.
Deze zee vormt nu al vijf jaar de virtuele binnenzee van Europa maar iedereen heeft er nog steeds een andere naam voor. Wat de Nederlanders, Duitsers en Scandinaviërs de Oostzee noemen - "Ostsee" of "Östersjön", noemen de Esten hem "Läänemeri" oftewel Westelijke zee. De Letten, Russen, Litouwers noemen het net als de Britten en Fransen de Baltische zee, een voorbeeld dat door de rest van de wereld werd overgenomen.
Sinds de oudheid tot aan de 17e eeuw leverde de Baltische zee altijd wel een gewild exportproduct: amber, slaven, zoute haring, hout voor de scheepsbouw. De haring werd verscheept door de Hanze, net als de andere schatten uit het Baltische bekken zoals graan, was en bont. De Hanze was een handelsvereniging waarbij meer dan honderd havensteden rond de Oostzee en Noordzee waren aangesloten. In de zeventiende eeuw deed Zweden een poging de hele Oostzeekust te veroveren, maar de Zweedse droom om van de Baltische zee een Zweedse binnenzee te maken werd gedwarsboomd doordat twee grote veldslagen tegen Rusland in een nederlaag voor de Zweden eindigden.
Baltische mossel absorbeert fosfor en stikstof
Vandaag de dag ligt de enige gemeenschappelijke interesse van de negen Baltische staten bij milieubescherming. Samen strijden ze voor een vermindering van het afval dat ze ieder jaar in de Baltische Zee lozen. De zee raakt gelukkig in een steeds betere conditie: de visstand neemt toe en de overbemesting van het water door stikstof- en fosforlozingen neemt af. Stikstof en fosfor zorgen voor een explosieve algengroei die bij verrotting enorme hoeveelheden zuurstof verbruiken. In 2002 lieten blauwwieren de Baltische Zee zo veranderen in een groene soep, met desastreuze gevolgen voor de lokale zeehondenpopulatie.
"Het feit dat de stikstof- en fosforgehaltes niet langer toenemen is een aangename verrassing", zegt prof. Fredrek Wulff van de universiteit van Stockholm. In opdracht van Helcom, het Helsinki Comité dat toezicht houdt op de milieuomstandigheden in en rond de Baltische zee, voerde hij onderzoek uit waaruit nu blijkt dat in vergelijking met 2007 de uitstoot van fosfor vorig jaar afnam met 3.000 ton en de uitstoot van fosfor zelfs met 50.000 ton. "Deze afnamen, in het bijzonder die van het buitengewoon schadelijke fosfor, hebben we te danken aan de nieuwe waterzuiveringsinstallaties op de oevers van de rivieren Vistula en Odra", zegt prof. Wulff.
De kwaliteit van het water in de Baltische zee kan ook verbeterd worden door mossels (Mytilus edulis). De culinaire belangstelling voor de Baltische mossel is klein vanwege zijn geringe grootte, maar hij fungeert wél als een prima micro-waterzuiveringssysteem: het schelpdiertje absorbeert fosfor en stikstof. Onder de juiste omstandigheden kan één mossel negen liter water per uur filteren. Een mosselkwekerij, waar iedere 18 maanden 500 ton mossels geproduceerd worden, filtert ongeveer een miljoen kubieke meter water. Dit betekent dat in de omgeving van de kwekerij 25 hectare water gezuiverd wordt, en er 5 ton stikstof en 300 kg fosfor wordt geabsorbeerd.
Economische hoop gevestigd op de EU
Er circuleren wel acht verschillende valuta binnen het Baltische bekken. Tot nu toe hebben alleen Duitsland en Finland de euro ingevoerd. Wanneer we alle landen samen bekijken, is de Baltische economie kleiner dan die van Californië. Zweden neemt al een vijfde van het Baltische potentieel voor zijn rekening, en Stockholm is het belangrijkste financiële centrum in de regio. Bovendien horen de Baltische kusten tot de dunbevolktste gebieden van Europa en zijn er geen grote havens en steden. Stockholm, Helsinki, Kopenhagen, Tricity (Gdansk-Gdynia-Sopot), Riga en Tallinn zijn allemaal kleiner dan St. Petersburg. Daarnaast "richt de lokale activiteit zich niet op de regio. Voor Scandinavische bedrijven blijven de VS en China veel interessantere gebieden om handelspartners te vinden", zegt Mikael R. Linwaldholm, een Deense expert op het gebied van innovatie en sociale communicatie op commercieel gebied.
In deze situatie blijft alle hoop voor de toekomst van de Baltische staten gevestigd op de EU. De Europese Commissie heeft onlangs haar strategische plan voor de Baltische Zee bekend gemaakt, een ontwikkelingsprogramma voor de regio dat er op gericht is de regio rijker, veiliger, schoner en toegankelijker te maken. Het lijkt een dapper initiatief, hoewel het niet wordt gesteund door extra middelen, wetsaanpassingen of nieuwe instellingen.
"Het idee is de fondsen aan te wenden die werden gereserveerd voor projecten waaraan al gewerkt wordt", legt Hans Brask uit, directeur van het Baltic Development Forum. Er hoeft niet gevreesd te worden voor een tekort aan middelen aangezien er in de EU-begroting voor 2007-2013 al meer dan 50 miljard euro werd voorzien voor de Baltische regio. Er zal bijna 10 miljard worden besteed aan milieu, en 6 miljard aan innovatie en concurrentievermogen. Zo'n 700 miljoen werd uitgetrokken voor de verbetering van regionale veiligheidsvoorzieningen. De agenda voorziet in de oprichting van een Baltische energiemarkt, wat mogelijk wordt gemaakt door het aanleggen van pijpleidingen en elektriciteitsnetten die de landen binnen de regio met elkaar zullen verbinden.
Verlost van de geïsoleerde positie
Als het plan werkt, zullen Estland, Letland en Litouwen eindelijk verlost zijn van de geïsoleerde positie op de energiemarkt. De elektriciteitsnetten van deze landen waren tot nu toe alleen goed aangesloten op dat van Rusland. Meer dan 27 miljard euro werd gereserveerd voor de ontwikkeling van transportinfrastructuur, met name in Polen, Litouwen, Letland en Estland. Scandinaviërs hebben geen idee van de problemen die hun buren op dit gebied hebben. Zelf beschikken ze over prima snelwegen en een brug tussen Kopenhagen en Malmö, en denken ze zelfs over de aanleg van een tweede brug en over een tunnel tussen Helsinki en Tallinn. In het strategische plan van de Commissie wordt dit project niet vermeld, en aangezien het de langste en duurste tunnel ter wereld zou worden, zullen de plannen nog wel even op de tekentafel blijven liggen. Wat er echter wel in het plan staat is de Rail Baltica, het equivalent per spoor van de Via Baltica snelweg, die in 2013 Warschau met Tallinn zal verbinden. In een wereld waarin op grote schaal wordt overgestapt op hogesnelheidstreinen zijn de prestaties van de Rail Baltica, waarvan de treinen maximaal 120 km per uur zullen rijden, nauwelijks verbazingwekkend te noemen. Maar laten we niet vergeten dat een treinreis van Warschau naar Tallinn vandaag de dag 36 uur in beslag neemt, en van Warschau naar Vilnius 15 uur. In 1939 duurde dezelfde reis met de Vilnius Express vijf uur en drie kwartier. Maar toch biedt de Europese Unie de eerste kans sinds eeuwen voor de opbouw van een nieuwe Baltische gemeenschap.
