Kies een taal
Nu de financiële crisis in Europa even bezworen lijkt, komen voorzichtig ideeën los over de toekomst van de Europese Unie. Vooral in Duitsland is dat debat al aardig op gang gekomen. Angela Merkel wil vervanging van het Verdrag van Lissabon en 'alomvattende structurele hervormingen'.
En de Duitse minister van Buitenlandse Zaken, Guido Westerwelle, breekt een lans voor een nieuwe 'Europese constitutie', met sterk supranationale trekken. Sophie in 't Veld, lid van het Europees Parlement voor D66, pleit in de Volkskrant eveneens voor een 'krachtige politieke unie', afschaffing van 'verlammende veto's', en een rechtstreeks gekozen voorzitter van de Europese Commissie.
De bekende recepten dus uit de oude federale doos. Die moet echter nodig naar zolder. Doordat Duitsland tijdens de financiële crisis heeft laten zien dat zijn economische en politieke overwicht in Europa gunstig kan uitpakken, zijn enkele uitgangspunten in de naoorlogse Europese integratie grotendeels achterhaald.
Dat geldt om te beginnen voor de gedachte dat de Europese integratie noodzakelijk is om Duitsland onder controle te houden. Dat was vlak na de oorlog ongetwijfeld een legitiem motief, maar het toezicht op Duitsland met behulp van (supranationale) Europese instellingen was bovenal een Frans economisch belang.
De Europese verdragen moesten binnen een gemeenschappelijke markt de Franse landbouw en industrie afschermen van de sterke Duitse export. Decennialang is een schuldbewuste bondsrepubliek onder Franse (morele) druk gezet om als Zahlmeister voor Europa te fungeren.
Het is logischer de Europese Raad verder te versterken
Uit het verloop van de financiële crisis blijkt zonneklaar dat de Europese regeringsleiders tegenwoordig de lakens uitdelen in Brussel. In de Europese pikorde vormt de Europese Raad de directie van de EU, Herman Van Rompuy is de directiesecretaris, en de voorzitter van de Europese Commissie, José Manuel Barroso, de assistent-directiesecretaris.
Het is dus een beetje vreemd om deze laatste rechtstreeks te kiezen, zoals de neofederalisten in Berlijn en Straatsburg willen. Het is logischer de Europese Raad verder te versterken, zij het met meer waarborgen voor de kleinere landen.
Niet helemaal volwaardige democratieën
Een 'politieke unie' klinkt aantrekkelijk, maar deze bundelt onvermijdelijk ook zwakkere EU-lidstaten, die slecht scoren op eigenschappen als fraudebestendigheid, corruptie, pluriformiteit, openheid en persvrijheid.
Frankrijk en Italië bijvoorbeeld, na Duitsland de twee grootste economieën van de eurozone, gelden volgens het gerenommeerde Amerikaanse Freedom House als 'flawed democracies', niet helemaal volwaardige democratieën.
Italië wordt wegens de belangenverstrengeling tussen overheid en media slechts 'partly free' genoemd, en bevindt zich wat dit aangaat, samen met EU-lidstaten Bulgarije en Roemenië, in dezelfde klasse als Indonesië en Bangladesh.
Op dit soort punten scoort Nederland aanmerkelijk hoger dan het Europese gemiddelde. Nederland is volgens Freedom House de best presterende parlementaire democratie in de zeventien landen tellende eurozone (gemeten in 2010, dus inclusief Wilders). Voor Den Haag is het dus helemaal niet zo aantrekkelijk om in Brussel macht te delen met landen die het in democratisch en bestuurlijk opzicht slechter doen dan wijzelf.
Zolang het gaat over handel of de samenstelling van chocoladerepen is dat niet onoverkomelijk. Maar dat ligt natuurlijk anders wanneer in een echte politieke unie democratisch zwakkere lidstaten in meerderheid de dienst gaan uitmaken inzake belastingen, begrotingen of pensioenen. Om maar te zwijgen van euthanasie en andere favoriete nationale onderwerpen.
'Duits ontwaken'
We mogen toch aannemen dat ook Sophie in 't Veld voor een 'verlammend veto' pleit indien de Nederlandse wetgeving op dit soort gevoelige gebieden onder Europese federale controle zou komen te vallen. En waarom zou een sterke Duitse democratie zich de wet moeten laten voorschrijven door een Europees Parlement dat voor meer dan 85 procent uit niet-Duitsers bestaat?
In Berlijn wordt nu beseft dat Duitsland een leidende rol kan en moet spelen in Europa. Ulrike Guérot spreekt in dit verband van een 'Duits ontwaken' en zelfs van een 'catharsis' (de Volkskrant, 14 april). Maar ze durft nog niet de logische conclusie te trekken dat bij die leiding ook een andere opzet van de Europese samenwerking past. Met minder federale elementen, en meer ruimte voor een krachtenbundeling van de best gekwalificeerde Europese staten in een open wereldeconomie.
De nazimisdaden zullen de Duitsers altijd bijblijven (voor dat besef hebben ze overigens Frankrijk niet nodig). Maar de staatkundige vormgeving van de toekomstige Europese samenwerking dient niet langer in gijzeling te worden gehouden door het Duitse oorlogsverleden. In Berlijn en Straatsburg moeten ze wat dat betreft ook eens wakker worden.
