Kies een taal
De Russische zakenman Alexandre Lebedev heeft onlangs voor 1 symbolische pond de prestigieuze Independent gekocht, een centrumlinks Brits kwaliteitsdagblad dat diep in de schulden zit. Het is al het derde Europese blad dat in nog geen twee jaar door schatrijke Russen is gekocht. Afgelopen jaar had Lebedev al de hand gelegd op het populaire Londense dagblad Evening Standard, en in Frankrijk France-Soir in handen kwam van een andere oligarch, Sergei Pugachev.
Poegatsjovheeft zijn zoon Alexander de leiding gegeven over het Franse dagblad en Lebedev heeft zijn zoon Evgueny aan het hoofd gezet van de Evening Standard in Groot-Brittannië. Uit het commercieel beleid van beide kranten kunnen we de conclusie trekken dat het niet puur een geldkwestie is, maar eerder om een speeltje gaat voor zonen uit betere kringen. De prijs voor France-Soir is in maart 50 cent geworden en The Evening Standard is sinds afgelopen oktober gratis.
'Agents of influence' van het Kremlin
Waarom willen Russische zakenmensen die rijk zijn geworden in het bankwezen of de industrie zwaar verliesgevende Europese kranten opkopen, en vooral, zoals in het geval van France-Soir, een krant die op sterven na dood is, al had deze vroeger een goede reputatie? De kwestie blijft tot allerlei gissingen leiden. In onze rationele samenlevingen heeft men het liefst rationele antwoorden. Deze personen krijgen daarom de rol toebedeeld van mogelijke ‘agents of influence’ van het Kremlin. Er zijn elementen die deze stelling mogelijk bekrachtigen: Poegatsjovsenior afficheert zich graag als vriend van Vladimir Poetin. En Alexander Lebedev heeft de vreselijke jeugdzonde begaan op de loonlijst te hebben gestaan bij de KGB, de organisatie waar Poetin zelf vandaan komt. Maar is het kopen van een krant werkelijk een middel om invloed te krijgen in een open maatschappij waar de geschreven pers ten dode opgeschreven is? Enige twijfel is hier op zijn plaats.
“Het doel is niet dat de krant over Rusland gaat berichten,” bezwoer de jonge Alexander Poegatsjov– die voor de goede zaak Fransman is geworden – zo wiel te lezen in Le Nouvel Observateur toen hij de wederopstanding van France-Soir aankondigde. In de Evening Standard doet sowieso weinig aan buitenlandse verslaggeving. “*In het geval van The Independent heb ik geen enkele reden om aan te nemen dat Alexander Lebedev zich met berichtgeving over Rusland gaat bezighouden. Maar het is wel zo dat Rusland erg happig is op alles wat zijn imago in het buitenland kan verbeteren*,’"benadrukt professor George Brock, hoofd van de faculteit journalistiek van de City University of London. Het klopt dat Moskou sinds enkele jaren grote moeite doet voor goede communicatie met het buitenland. Het officiële persbureau Ria Novosti heeft zelfs in 2005 een non-stop informatiezender gelanceerd die televisieprogramma’s maakt in het Engels, Arabisch en Spaans met informatie die nogal vleiend is voor de Russische autoriteiten.
Kranten als adelbrieven
In Rusland hebben de oligarchen lang strijd met elkaar gevoerd om de media, vooral de audiovisuele, totdat ze in de eerste jaren na 2000 werden weggewerkt door Poetin. Deze besloot namelijk nadat hij president was geworden alles in eigen hand te houden. Analisten betwijfelen nu of het kopen van kranten een politieke achtergrond heeft. Zoals de personages van Balzac de aristocratie nabootsen, zo proberen rijke zakenlieden zich nu toegang te verschaffen tot de hogere kringen, de westerse natuurlijk, de enige die tellen. “Het is hun persoonlijke reclamecampagne om een plaatsje bij de elite te veroveren. Ze zetten hun kinderen in de directie van deze kranten om hen tot de adelstand te verheffen. Deze telgen zijn dan geen Russen meer maar worden Europeanen," benadrukt commentator Stanislav Belkovski, die vroeger op goede voet stond met het Kremlin en auteur is van een in 2003 verschenen rapport over “De oligarchen en de staat”, dat veel stof heeft doen opwaaien.
Als bewijs hiervoor kan worden aangevoerd dat ze hun zonen hebben voorbereid op een degelijke positie door hen al in hun prilste jeugd naar middelbare scholen en universiteiten in de oude Franse en Britse rijken te sturen. George Brock zet vraagtekens bij de aankoop van de Independent door Lebedev: “*Misschien betreft het een prestigekwestie. Eigenaar zijn van een krant levert uitnodigingen op voor allerlei soorten gala-avonden!*” De zonen van deze oligarchen zijn nu zelf vip’s geworden.
Twee bankiers op zoek naar een rijk
Sergej Poegatsjov en Alexander Lebedev lijken in deze groep twee antipoden te zijn. De vóór 2002 nog onbekende bankier Pugachev, net als Poetin en Medvedev afkomstig uit Sint-Petersburg, gaat door voor een vrome oligarch. De man is 47 en heeft zijn rijk opgebouwd in zowat alle sectoren, waaronder de scheepsbouw. Lang heeft hij zijn gelijkenis met tsaar Alexander III in ere gehouden, een lange orthodoxe baard en een kaal hoofd. Hij is religieus zonder een heilige te zijn en zou een “*crimineel verleden*” hebben, verzekert de voor verschillende media werkende commentator Yulia Latynina, die verwijst naar een veroordeling in de jaren 80. Als bankier en industrieel (met name op het gebied van de luchtvaart) is Alexander Lebedev een man met een modern voorkomen, bevriend met Michail Gorbatsjov, degene die de Sovjet-Unie ten val heeft gebracht. Hij is eigenaar van de Novaia Gazeta, de krant van Anna Politkovskaya, de dappere verslaggeefster die is vermoord, en heeft zelfs een beloning uitgeloofd voor informatie die naar haar moordenaar kan leiden.
Maar het zou onterecht zijn de slechte oligarch, die niet met de pers spreekt – Alexander Poegatsjovheeft ook geweigerd op vragen van Libération te antwoorden – en geen gelegenheid voorbij laat gaan de pers van laster te beschuldigen, tegenover de goede oligarch te zetten, een voorbeeldige man die is veranderd van een lid van de KGB in een authentieke liberaal, gewaardeerd door buitenlandse journalisten omdat hij gemakkelijk te benaderen is.”*Alle oligarchen hebben op een bepaald terrein goed geboerd of ze hebben geprofiteerd van staatsgeld en corrupte ambtenaren*”, merkt Belkovski op. “Lebedev is gewoon sympathieker en beter opgevoed.” Yulia Latynina wijst erop dat Pugachev, niet zo geliefd bij zijn gelijken, minder sterke banden zou hebben met het Kremlin dan hij wil doen voorkomen. En die kranten dan? Een manier om een plaats aan het hof te heroveren? Tenzij het gaat om het witwassen van geld of om een grotere kans te hebben om gunstige contracten binnen te slepen? Of, waarom niet, om de elites van de gastlanden een dienst te bewijzen?
