Wybierz język
Kto zmienia ojczyznę, ten zmienia duszę – głosi węgierskie przysłowie. Mimo to w ostatnich dwóch i pół roku w różne zakątki świata wyjechało z Węgier pół miliona osób. To dwukrotnie więcej niż po stłumieniu powstania z 1956 r. Dla kraju, który liczy zaledwie dziesięć milionów mieszkańców, jest to pokaźna liczba.
Ja też straciłam cierpliwość. Powodów jest mnóstwo – pieniądze, perspektywy na przyszłość, a przede wszystkim poczucie, że dzisiaj na Węgrzech się duszę.
Należę do pokolenia, które po 1990 r. było na tyle młode, aby odczuć, że – w porównaniu z okresem dzieciństwa i szkoły – zmienia się atmosfera w kraju. Jeżeli choćby raz w życiu doświadczyło się, jak to jest móc mieć własne zdanie i swobodnie je głosić, to nie chce się już tego stracić. Życie na Węgrzech nigdy nie było usłane różami, to nie jest kraj z zaledwie pięćdziesięcioletnią historią.
Nie ma nadziei, uroku, iluzji
Na przełomie tysiącleci kultura alternatywna przeżywała na Węgrzech okres rozkwitu. Na każdym kroku można było natknąć się w Budapeszcie na kino studyjne, niemal co miesiąc na ekrany wchodził nowy węgierski film. Młode pokolenie filmowców pracowało bez wytchnienia. Wieczorami siadało się z przyjaciółmi na świeżym powietrzu na placu Ferenca Liszta, przy ulicy Andrássy’ego, w jednej z kawiarni na ulicy Nagymezö (budapeszteńskim „Broadwayu”, gdzie mieszczą się teatry) lub w offowych knajpach i rozmawiało o tym, co się właśnie zobaczyło czy przeczytało. W telewizji nadawano audycje kulturalne, a dyskusje o polityce były wyważone.
Miało się jakieś poglądy i w coś się wierzyło – w siebie, w przyszłość. W Wiedniu czy w Berlinie było może czyściej i zamożniej, ale tak samo z czasem miało być w Budapeszcie. Zmiany zachodziły powoli. Pogramy rozwoju miast, przystosowanie infrastruktury – wszystko się przeciągało. Miało to wówczas swój urok, obraliśmy w końcu właściwy kierunek. Budapeszt był na drodze ku temu, aby stać się kolorową, żywą, zamożną, tolerancyjną, a więc jednym słowem – normalną – metropolią.
Po ostatnich dwóch, trzech latach nic z tego nie zostało – nie ma nadziei, uroku, iluzji. Polityka partii Fidesz stała się wszechobecna w życiu każdego obywatela. Zahamowała wszystko, co było innowacyjne, wolne, alternatywne i krytyczne. Teatry alternatywne, które w ostatnich trzech latach nie otrzymały od państwa żadnego wsparcia, dogorywają. To już trzeci rok, od kiedy nie produkuje się filmów, i pierwszy, w którym nie ma przeglądu filmów węgierskich, bo co niby miałoby się na nim pokazywać?
Prestiżowe projekty zamiast polityki kulturalnej
Stanowiska kierownicze w państwowych teatrach zajmują partyjni żołnierze Viktora Orbána. Decydują oni o wszystkim i definiują, co należy rozumieć pod pojęciem „kultura”. Ton w środowisku artystycznym nadają amatorzy-radykałowie.
Kultura to tylko jeden z wielu aspektów. Mnie, jako dziennikarkę kulturalną, poruszył on szczególnie. Wykonywanie mojej pracy stało się niemożliwe. Nie ma już redakcji kulturalnej w telewizji państwowej. Tysiące dziennikarzy telewizyjnych wylądowało na ulicy, ponieważ zdjęto z programu audycje kulturalne, a audycje polityczne mogą prowadzić tylko osoby wierne partii. W wiadomościach słyszy się propagandę – istnieje już tylko jedna prawda.
Wszystko na Węgrzech musi mieć charakter narodowy – myślenie, teatr, sztuka… można by powiedzieć, że nawet oddychanie. W imię nowego porządku niszczy się szkoły i uniwersytety. Wbrew obietnicom wyborczym Fidesz chce wprowadzić płatne szkolnictwo wyższe – kto studiuje bezpłatnie, musi podpisać umowę, w której zobowiązuje się, że po ukończeniu nauki przez okres od trzech do sześciu lat nie wyjedzie z kraju. Do mieszkań protestujących studentów wysyła się policję.
Raz w tygodniu przeglądam czasopisma i gazety. Można w nich poczytać historie o współczesnych rozbójnikach. Planuje się np. zabudowę wybrzeża Romai – ostatniego dziewiczego odcinka Dunaju w Budapeszcie, porośniętego topolami. Ma tam powstać tama. Nie będzie ona jednak chronić zalewanych co roku osiedli, a wzniesione bez pozwoleń domki letniskowe bogaczy. Prezydent miasta popiera projekt. Burmistrzowie popierają też inne projekty w innych miejscowościach – w małych miastach i na wsiach asfaltują sobie ze środków publicznych drogi do własnych garaży.
Nowy duch w poprawkach do Konstytucji
Zmiana Konstytucji, którą parlament przyjął 11 marca, pokazuje, w jakim kierunku zmierzają Węgry. Do ustawy zasadniczej wpisano liczne przepisy, które wcześniej unieważniono jako niekonstytucyjne. Wprowadzają one między innymi karalność bezdomności. Określają też, czy i na jakich zasadach wolno krytykować osoby publiczne. Ponadto Trybunał Konstytucyjny nie może już kontrolować treści Konstytucji lub może to czynić jedynie warunkowo.
Milczenie sprzyja tylko obozowi władzy – ciemiężycielom, nie zaś ciemiężonym. Czuje się to na Węgrzech na każdym kroku. W oczy rzucają się posępne twarze w środkach komunikacji publicznej, puste sklepy i restauracje. Wszystko jest karane i sankcjonowane. Trzeba w końcu pilnować porządku i napełniać państwową kasę. Osób kontrolujących uiszczanie opłat za parkowanie jest już więcej niż samochodów. Romów wolno publicznie nazywać zwierzętami. Dziennikarz, który coś takiego napisał, nie musi przepraszać, bo jego słowa ucieszyły wielu Węgrów, mających się za oświeconych.
Zanim zdecydowałam się wyjechać, miałam poczucie, że wszystko stacza się po równi pochyłej i nikt nie robi niczego, żeby to powstrzymać. Jak pokazują ostatnie sondaże, nie będzie zmiany kursu. 40% Węgrów znów oddałoby głos na zapatrzonego w siebie dyktatora Orbána i jego partię, chociaż wiedzą, że król jest nagi. W kraju, gdzie nagich jest wielu, premierowi nie zarzuca się jednak braku przyodzienia. Przede wszystkim nie w sytuacji, kiedy samemu czerpie się z tego korzyści lub też jest się uwikłanym w sieć zależności, a ci, którzy ośmielają się mówić, muszą obawiać się utraty pracy, a tym samym podstawy utrzymania.
Kto zmienia ojczyznę, zmienia duszę – głosi węgierskie przysłowie. Ja jestem jednak Węgierką i na zawsze nią pozostanę.
