Kies een taal
Sinds 10 jaar probeert Brussel op straffe van sancties het autoritaire regime van Minsk in het gareel te laten lopen. Zo wordt aan hoge Wit-Russische vertegenwoordigers een visum geweigerd, wordt het land niet als internationaal partner beschouwd, wordt de handel met het land bemoeilijkt en ontvangt de democratische oppositie alle steun. Tevergeefs. De Europese Unie koos daarom twee jaar geleden voor een nieuwe aanpak. In het kader van het Oostelijk Partnerschap dat de EU aan zes voormalige Sovjetrepublieken verbindt, heeft Brussel direct contact gelegd met het regime in Minsk.
Tegelijkertijd werd er besloten zich niet langer te focussen op de politieke oppositie. Sindsdien wordt er ook steun verleend aan non-gouvernementele organisaties, aan verenigingen en initiatieven uit de burgergemeenschap. Nu moet nog blijken of dit beleid zijn vruchten afwerpt. Het is nog maar de vraag of het aanknopen van een directe relatie met de autoritaire regering er niet vooral voor zorgt dat het regime nog steviger in het zadel komt te zitten. Misschien zou het Westen er beter aan doen naar voorbeeld van het beleid van de vroegere Amerikaanse president Ronald Reagan, de relatie met Wit-Rusland met harde hand te handhaven.
"Loekasjenko laat EU naar zijn pijpen dansen"
"Wat mij betreft wordt hier alleen mee gesust", zegt Andrej Sannikov over deze recente veranderingen. Onder de vele dissidenten die zich tijdens de presidentsverkiezingen van deze winter tegenover de huidige president Aleksandr Loekasjenko willen plaatsen, is Sannikov een van de grootste voorstanders van de EU. Zijn Wit-Russische Europese burgerbeweging is zelfs voorstander van toetreding tot de EU. En hoewel hij in principe voorstander is van het Partnerschap zegt hij zich grote zorgen te maken over het feit dat de EU geen druk meer uitoefent op de regering-Loekasjenko: "Brussel had een hard standpunt moeten innemen en van de regering in Minsk moeten eisen dat er eerst aan de binnenlandse verplichtingen werd voldaan." Volgens Sannikov "laat Loekasjenko de Europese Unie naar zijn pijpen dansen".
In 2008 bedong de EU een welwillende houding ten opzichte van Wit-Rusland indien er aan vijf eisen zou worden voldaan: het afschaffen van de doodstraf, het organiseren van democratische verkiezingen, de garantie van persvrijheid, geen pesterijen meer aan het adres van non-gouvernementele organisaties en de vrijlating van alle politieke gevangenen. Het leek er een ogenblik op dat de dingen zouden veranderen. Minsk liet politieke dissidenten vrij, kranten die jarenlang verboden waren, verschenen weer in de kiosken en doordat de kieswet werd aangepast konden er weer een aantal oppositiekandidaten opkomen. Maar helaas was deze politieke lente van korte duur. De gemeenteraadsverkiezingen die volgden verliepen allesbehalve democratisch. Voor de NGO's is vrijheid in Wit-Rusland slechts een mooie droom.
"Nieuw EU-beleid is nadelig voor de opppositie"
Voor Sannikov, die zich kandidaat heeft gesteld voor de presidentsverkiezingen, "heeft de dialoog met de dictator niet alleen geen enkel effect gehad op de openbare vrijheden in Wit-Rusland, maar pakte het nieuwe politieke EU-beleid vooral zeer nadelig uit voor de oppositie".
Binnen Europa zelf lopen de meningen uiteen over de houding die er ten opzichte van Loekasjenko moet worden aangenomen. Waar Duitsland, Zweden, Finland en de andere vier landen van de Visegrad-groep [Hongarije, Polen, de Tsjechische Republiek en Slowakije] traditiegetrouw een toegeeflijker houding ten opzichte van Minsk hebben, stuurde het Europese Parlement de Wit-Russische regering in maart een waarschuwing waarin zij dreigde de hierboven genoemde sancties opnieuw in te voeren als de mensenrechten opnieuw geschonden zouden worden. Maar alles wijst erop dat men er niet onderuit zal kunnen de dialoog met het regime aan te gaan, als we willen dat Wit-Rusland ooit democratisch zal worden.
Rusland probeert uit alle macht te voorkomen dat Wit-Rusland lid wordt van de NAVO en de EU. Loekasjenko wordt dan ook waar mogelijk door hen gesteund. Maar zelfs als de economische situatie in het land zou verslechteren, dan nog is het lang niet zeker is dat het regime zal vallen en dat het land democratisch zal worden. Het is volstrekt onduidelijk welk beleid het Westen het best kan voeren om Wit-Rusland snel te laten democratiseren. Zoals de socioloog Oleg Manajev zei over het eind van het communisme in Oost-Europa: "Eigenlijk was het een wonder".
Wit-Rusland - EU - Rusland
Loekasjenko in spagaat
Voor Minsk begint de toenadering tot zijn twee buren (de EU en Rusland) een hoofdbreker te worden. Terwijl Brussel alles in het werk stelt om Wit-Rusland onder het juk van Rusland vandaan te krijgen, probeert Moskou deze voormalige sovjetrepubliek in zijn invloedssfeer te houden, zo valt te lezenop de Europese actualiteitenwebsite EUobserver. Zo heeft de president van Wit-Rusland, Aleksandr Loekasjenko, onlangs gezegd bereid te zijn om de onafhankelijkheid van de zichzelf uitgeroepen republieken Abchazië en Zuid-Ossetië te aanvaarden. Volgens de Russische president Dmitri Medvedev heeft Loekasjenko “heilig beloofd” de twee Russisch sprekende enclaves van Georgië, waar in 2008 een korte oorlog woedde, te erkennen. Maar Loekasjenko zegt dat hij daar duidelijke voorwaarden aan heeft verbonden. Zo wil hij dat Rusland Wit-Rusland compenseert voor de onvermijdelijke negatieve gevolgen die zo’n erkenning zal hebben voor de verhoudingen tussen Wit-Rusland en de EU.
