Het ergste moet nog komen

Geen dagelijkse manifestaties meer in het centrum van Nicosia, geen wachtrijen meer voor de pinautomaten, geen journalisten meer van de BBC en CNN, die voor het parlementsgebouw live verslag doen van de situatie. Toch zijn de levensomstandigheden voor de inwoners van Cyprus vandaag de dag veel minder goed dan zes maanden geleden, toen de crisis op zijn hoogtepunt was. En velen vrezen dat het ergste nog moet komen.

Nadat de president van Cyprus en de Eurogroep op 15 maart jl. hun intentie kenbaar hadden gemaakt om een belasting in te voeren op spaartegoeden, waardoor een crisis werd ontketend die eerst heeft geleid tot een twee weken durende sluiting van de banken en vervolgens tot de invoering van maatregelen om de kapitaalvlucht aan banden te leggen, hebben de Cypriotische economie en samenleving een serie gebeurtenissen aan zich voorbij zien trekken die zeer voorspelbaar was: de verzwakking van het banksysteem, door de trojka opgelegde bezuinigingen, een duidelijke krimp van de economie en een stijging van de werkloosheid.

Arm en rijk zijn getroffen

Het parcours volgend dat Griekenland en Portugal al hadden afgelegd is Cyprus, een klein land dat de afgelopen decennia gewend was geraakt aan een hoge levensstandaard zonder crises en buitensporige armoede, vandaag de dag een heel andere werkelijkheid aan het ontdekken. “De bevolking is in al zijn geledingen getroffen, van zeer arm tot zeer rijk. Onder de minst bedeelden hebben de problemen en de wanhoop een omvang aangenomen die we na de Turkse invasie van 1974 niet meer hebben gezien”, verklaart Dinos Papakyprianou, een kleine ondernemer die apparatuur importeert.

Het is zes maanden geleden dat we Dinos in de straten van Nicosia tegenkwamen, opstandig en angstig, ongeduldig om de banken weer open te zien gaan, zodat hij de verplichtingen van zijn onderneming zou kunnen nakomen. Vandaag toont Dinos, als we hem bellen, zich berustender, maar ook pessimistischer, in afwachting van een nieuwe crisis. “Ik heb besloten het volume van mijn activiteiten te verminderen, en daardoor ook mijn financiële risico's, om die tot een minimum te beperken. Dat heeft een eenvoudige reden: als zich een nieuwe tegenvaller voordoet, riskeer ik niet langer alles te verliezen wat ik met 32 jaar werken heb opgebouwd. Ik geef er de voorkeur aan voorbereid te zijn op een nieuwe crisis zoals die van zes maanden geleden; ik heb al besloten wat ik moet doen”.

Vrije val

De beslissing van Dinos zegt veel over de staat van de Cypriotische economie. Geschrokken door de gebeurtenissen van maart (het invoeren van een belasting op banktegoeden en een zware korting van tegoeden van meer dan 100000 euro bij de twee grootste banken van het land), investeren de ondernemingen niet langer en consumeren de huishoudens slechts het strikt noodzakelijke, waardoor de economische activiteit zich in een vrije val bevindt.

[[Vandaag kent Cyprus de diepste recessie van de hele Europese Unie, nog dieper dan die van Griekenland.]] In het tweede kwartaal van 2013 is het bruto binnenlands product op jaarbasis met 5,2 procent gedaald volgens cijfers van Eurostat. Dat is de ergste daling die zich op het eiland heeft voorgedaan na de Turkse invasie [van 1974]. Het werkloosheidspercentage, dat in maart al een record van 14,9 procent bereikte, is blijven stijgen en staat nu op 17,3 procent.

Kredieten komen niet los

Op vrijdag 13 september, aan het einde van een netelig proces van goedkeuring door het parlement van bepaalde door de trojka opgelegde maatregelen, heeft de Eurogroep een bedrag van 1,5 miljard euro gedeblokkeerd, op een totaalbedrag aan leningen van 10 miljard euro. “We bevinden ons niet langer in de gevarenzone”, benadrukt de Cypriotische minister van Financiën, Haris Georgiades. Hij meent dat Cyprus “nu is gestabiliseerd”. Een optimisme dat niet wordt gedeeeld door de economen die wij hebben geïnterviewd.

“Het is waar dat de recessie in macro-economische termen minder ernstig is dan aanvankelijk werd voorzien, maar in de financiële sector gaat het juist slechter, met banken die nog altijd niet zijn gestabiliseerd. En dat wil zeggen dat de situatie in haar geheel nog verder dreigt te verslechteren, omdat er maar geen kredieten loskomen”, aldus Antonis Ellinas, hoogleraar van de universiteit van Cyprus.

Exit eurozone blijft mogelijk

[[Volgens hem blijft het scenario dat Cyprus uit de euro treedt daarom op tafel liggen.]] “Velen betwijfelen de effectiviteit van het programma van de trojka, want men ziet niet in waar de groei vandaan moet komen. Het vertrek uit de euro blijft dus denkbaar, onder meer omdat als de situatie nog verder achteruitgaat de Cyprioten in nóg grotere getale terug zullen willen naar het Cypriotische pond, dat zij zich herinneren als een stabiele munt”.

Hetzelfde geldt voor Bernard Musyck, een Belgische econoom die op Cyprus woont. Volgens hem is een verdere verslechtering waarschijnlijker dan een voorzichtige verbetering. “In de publieke sector zijn er als gevolg van de druk van de trojka veranderingen opgetreden. De particuliere sector lijkt zich nog in de ontkenningsfase te bevinden, maar dat zal niet lang meer duren” oordeelt hij. Hij neemt de bankensector als voorbeeld. “De Bank of Cyprus heeft de Laiki-bank overgenomen, maar er hebben nog geen effectieve bezuinigingen plaatsgevonden. Door het aantreden van Russen in het bestuur zullen er wel ontslagen gaan vallen en de banken zullen 's middags open zijn, wat vandaag de dag nog niet het geval is”.

Overigens bereidt de regering zich erop voor verschillende sectoren te privatiseren, zoals de elektriciteits- en de telecomsector en het havenbeheer. Daardoor zullen er nog meer ontslagen vallen en zullen de salarissen op korte termijn worden verlaagd.

Het scenario ziet er nóg somberder uit als je kijkt naar de twee zaken die de Cypriotische economie in staat zouden kunnen stellen een gunstige wending te nemen – maar die nog lang niet zijn geconcretiseerd.

Vertrouwen herstellen

Het eerste is het herstel van het vertrouwen in de bankensector. Het enige dat vandaag de dag een kapitaalvlucht tegenhoudt zijn de kapitaalcontroles die nog steeds van kracht zijn (toen de banken in maart weer hun deuren openden, had de regering beloofd dat deze controles slechts een paar weken zouden duren). “Momenteel kun je op de vervaldag slechts 20 procent van je spaarrekening deblokkeren” legt Bernard Musyck uit, die een lang proces van traag vertrouwensherstel voorziet.

Een tweede reden voor hoop wordt gevormd door de gasvoorraden die onlangs in de buurt van Cyprus zijn ontdekt. Volgens de deskundigen is het probleem dat het vijf tot zeven jaar zal duren voordat deze natuurlijke hulpbron echt economisch voordeel zal gaan opleveren. Dat is te lang om te voorkomen dat een nieuwe generatie Cyprioten, na de generatie die de oorlog van 1974 heeft meegemaakt, in een neergaande spiraal van werkloosheid en armoede terecht zal komen.