Nieuws Duitse verkiezingen 2013

Het ongrijpbare Duitsland

Duitsland is een hegemonie die niet durft te heersen omdat de geschiedenis nog altijd in het geheugen ligt. Wilskrachtig, maar afwachtend op het passieve af. Het is moeilijk Duitsland aan de vooravond van de verkiezingen te definiëren en daarom wemelt het van de clichés en vage definities.

Gepubliceerd op 17 september 2013 om 11:25

Het zijn pogingen om een etiket te plakken op de overduidelijke, opdringerige macht die Berlijn zorgvuldig verdoezelt en waarop de hoofdsteden van de EU geen antwoord hebben. Heel Europa voedt zich met deze stereotypen sinds de crisis het continent heeft aangetast en het wacht behekst en passief de uitslag van de verkiezingen af. Enkele maanden na de Duitse parlementsverkiezingen van 22 september zullen de Europese verkiezingen volgen. In de EU wordt dit beleefd als de eerste akte van een drama over ons continent waarin de zieke democratie van Europa de hoofdrol speelt.
De fabel gaat over een Duitsland - nog altijd de ´bleke moeder´, zoals in het gedicht van Bertolt Brecht - dat ernaar verlangt niet meer "onder de volkeren, een voorwerp van spot of angst" te zijn. Het wijdt zich met een helder verstand aan Europa, maar wordt tegengewerkt door het nationalisme van de omringende landen, met Frankrijk voorop. In The Guardian versterkte minister van Financiën Wolfgang Schäuble dit denkbeeldige verhaal nog eens: "We willen geen Duits Europa. We willen niet dat iedereen net als wij wordt".
De Duitsers hebben echter een sterke wil, veel sterker dan ze zeggen. Schäuble vraagt andere landen om geen nationale stereotypen te gebruiken, maar ook zijn manier van redeneren, zijn bagatelliseren, begint een stereotype te worden. Het passief wachten op het Duitse verkiezingsresultaat bevestigt het beeld van een hegemonie die onwrikbaar wordt gewaand en waarvoor geen alternatieven bestaan: zoals het onwrikbare, onweerlegbare bezuinigingsbeleid dat Duitsland al pratend op eigen houtje in naam van alle volkeren van de EU oplegt.

Terug naar soevereine staten

De scherpste waarnemers zijn de Duitstalige intellectuelen - de filosofen Jürgen Habermas en Ulrich Beck, schrijver Robert Menasse en voormalig minister van Buitenlandse Zaken Joschka Fischer. Al sinds het begin van de crisis bekritiseren zij de nationalistische teruggang van Duitsland. Van alle partijen hebben alleen de Groenen een eigen diagnose gesteld. Fischer, voormalig politicus van Bündnis 90/Die Grünen, beschuldigt de regering ervan de oude kwelling van de Duitse kwestie na meer dan zestig jaar weer te hebben aangewakkerd. Merkel wordt ervan verdacht terug te willen naar een Europa van soevereine staten: hetzelfde Europa dat is gegrondvest op het concurrerende evenwicht tussen mogendheden, dat werd verstoord in de oorlogen van de afgelopen eeuwen en waartegen in de jaren vijftig het bolwerk van de Europese Gemeenschap werd opgericht.
Het zijn geen ongefundeerde verdenkingen. [[Langzaam maar zeker wijkt Merkel af van de Europese koers die ze in februari 2012 verkondigde en de deuren die ze toen op een kier zette, zijn voorlopig weer gesloten.]] Om haar heen zag ze de neonazi´s in omvang toenemen (de gloednieuwe partij Alternatief voor Duitsland (AfD) werft stemmen van zowel links als rechts) en ze heeft zich razendsnel aangepast. In haar toespraken en optreden "ontbreekt het aan iedere normatieve kern", aldus Habermas. Daarom heeft ze zich aan de zijde van Engeland geschaard toen Cameron zijn veto uitsprak tegen een verhoging van de Europese begroting: samen zeiden ze nee tegen Europese maatregelen die indruisen tegen het nationale bezuinigingsbeleid. Op 13 augustus sprak ze op de Duitse televisie alsof ze van een last was bevrijd: "Er moet betere coördinatie komen binnen Europa, maar ik geloof niet dat alles in Brussel moet worden gedaan. We moeten nadenken over de mogelijkheid om bepaalde zaken terug te geven aan de lidstaten. Na de verkiezingen zullen we het hierover hebben".

‘Merkiavellistisch’ model

Volgens de Oostenrijkse schrijver Menasse, liggen juist daar de politieke en democratische, en niet zozeer de economische wortels van de eurocrisis: in het feit dat de lidstaten macht terugnemen, niet van vandaag op morgen, maar sinds in 2007 in plaats van een federale grondwet het Verdrag van Lissabon werd opgesteld. Sindsdien begonnen de lidstaten - de ministerraden, de toppen van staatshoofden en regeringsleiders - de macht naar zich toe te trekken door denkbeeldige, maar niet minder zelfgenoegzame bevoegdheden op te eisen en zo de supranationale instellingen steeds meer uit te hollen. De constructiefouten van de euro zijn bekend: het ontbreekt aan een politieke en economische unie. Als reactie hierop worden deze gebreken echter nog groter gemaakt in plaats van teruggedrongen.
[[In een Europa waar de staten opnieuw heersen is het onontkoombaar dat de sterkste economie de lakens uitdeelt.]] En dat doet het zo geslepen dat Beck het zelfs over een ‘Merkiavellistisch’ model heeft wanneer hij beschrijft hoe Berlijn het toevallige imperium heeft opgezet: "Net als Machiavelli heeft Angela Merkel geprofiteerd van de gelegenheid die zich voordeed (de crisis) en heeft ze de machtsverhoudingen in Europa getransformeerd." [[De EU is geen gemeenschap meer als de schuldbeladen landen de vernederende bijnaam zuidelijke periferie krijgen.]] Er is geen andere verklaring voor het ontbreken van iedere ‘normatieve kern’ en de wispelturigheid van de Duitse standpunten: over het teruggeven van soevereiniteit aan de lidstaten, over een federaal Europa, of over de bankenunie, die Duitsland eerst wel wilde en vervolgens afwees om de belangen van de Duitse banken beter te kunnen beschermen. Laten we nog eens naar Beck luisteren: "De prins, zo zegt Machiavelli, hoeft zich alleen aan zijn politieke uitspraken van gisteren te houden als deze hem vandaag voordeel opleveren".

Bezuinigingsbeleid van kanselier Brüning

De isolationistische roep van Alternatief voor Duitsland versnelt het verval. Als AfD in het parlement komt zal het land een ander gezicht krijgen, maar het zal zich niet in de kantlijn plaatsen zoals Engeland: de grondwet schrijft Europa voor (art. 23, herschreven in 1992), maar het gewenste Europa is geen federaal Europa.
Het laatste cliché gaat over het geheugen. In het politieke geheugen van Duitsland zitten enkele gaten. Men herinnert zich de inflatie van Weimar, maar niet de deflatie en het bezuinigingsbeleid dat kanselier Brüning in 1930-1932 toepaste en Hitler verkiezingsoverwinningen bezorgde. Men herinnert zich het nationaalsocialisme, maar niet wat daarna gebeurde: hoe 65 landen (waaronder Griekenland) in 1953 een groot deel van de Duitse schuld vrijgevig kwijtscholden. Ook de mythe dat Duitsland van de geschiedenis leert, moet deels worden ontkracht als we Europa niet willen verdelen in een centrum en sloppenwijken: in heiligen en zondaars die hooguit ‘coördineren’. Want op die manier vergeten ze gaandeweg de saamhorige naam – Gemeenschap – die ze zichzelf ooit gaven en die ze veel te onnadenkend hebben opgegeven.

Nieuwsbrief in het Nederlands
Tags

Are you a news organisation, a business, an association or a foundation? Check out our bespoke editorial and translation services.

Ondersteun de onafhankelijke Europese journalistiek.

De Europese democratie heeft onafhankelijke media nodig. Voxeurop heeft u nodig. Sluit u bij ons aan!

Over hetzelfde onderwerp