Monetaire unie - een Europese tijdbom

Frankrijk en Duitsland hebben met succes een ineenstorting van de eurozone voorkomen. Maar Europa is er nog lang niet, want een monetaire unie die de lidstaten verplicht een homogeen economisch beleid te voeren om nieuwe schuldencrises te voorkomen is gedoemd te mislukken, aldus een Britse columnist.

Gepubliceerd op 22 juli 2011 om 15:42

Eindelijk is er dan een echte crisis. De Frans-Duitse reddingsoperatie voor de eurozone was onvermijdelijk, om de eenvoudige reden dat het natuurlijk nooit een echt Armageddon wordt. Nicolas Sarkozy en Angela Merkel hebben opnieuw een 'tijdelijk' steunpakket voor de Grieken samengesteld, en zullen dat zonodig ook voor de Portugezen en Grieken doen. De Duitse belastingbetaler zal de rekeningen van de Grieken betalen en de Europese banken te hulp schieten, ook al profiteren die blijmoedig van de rente van 20 procent op hun staatsobligaties. De macht wint altijd, zolang er maar iemand anders kan worden gevonden om over de brug te komen.

In Groot-Brittannië doet zich een intrigerende crisis voor. De minister van Financiën, George Osborne, heeft een indrukwekkend staaltje cynisme ten beste gegeven door zijn verzet op te geven tegen een Europa van de 'twee snelheden' en te eisen dat de eurozone snel zou afstevenen op een fiscale unie – waar de Britten zeker niet aan zouden meedoen. Alleen een dergelijke unie, zo zei hij, zou de schuldenlanden tot discipline dwingen en aldus een financiële chaos kunnen voorkomen, die zou kunnen overslaan naar de Britse economie. Groot-Brittannië wil part noch deel hebben aan welke reddingsoperatie dan ook, maar ziet graag dat de eurozone voortgaat op het pad naar een steeds nauwere unie.

Dit is een echt keerpunt

Osborne mag dan cynisch zijn, zijn historische analyse klopt. De jongste Griekse reddingsoperatie is het moment waarop continentaal Europa zich gedwongen ziet een gedaanteverwisseling te ondergaan van een losse federatie naar een breekbare eenheidsstaat. De Europese politiek begint te imploderen en xenofobie, grensbewaking, etnische zuiveringen en handelsboycots steken opnieuw de kop. Dit is een echt keerpunt.

Vanaf de eerste dagen van de Europese Unie na de Tweede Wereldoorlog is zo'n omslagpunt altijd het grootste gevaar geweest. Zolang de nationale munten zich vrij konden bewegen in een klimaat van vrijhandel, kon de buitengewoon diverse politieke economie van Europa profiteren van een 'variabele geometrie.' De veiligheidsklep van de devaluatie stelde landen in staat zich telkens weer aan te passen. Hun autonomie en politieke cultuur konden daardoor overleven.

Nieuwsbrief in het Nederlands

Die veiligheidsklep is nu verdwenen. Er moeten binnen de eurozone enorme subsidies door de goed-presterende landen aan de slecht-presterende landen worden verstrekt om de rekeningen van overheden te kunnen betalen, projecten te steunen en staatsschulden te financieren. Bureaucratische interventies en de eis van begrotingsdiscipline zijn daar een rechtstreeks gevolg van. Dit houdt in dat de belastingen, de afdwinging van de betaling daarvan en het toezicht geharmoniseerd moeten worden, wat leidt tot een soort geharmoniseerde regering, die slechts indirect verantwoording verschuldigd is aan het electoraat. Toen de monetaire unie in 1999 werd geïntroduceerd moest de rest van dit verhaal ooit wel volgen.

Iedere stap in de richting van een 'steeds nauwere unie' heeft de negatieve reacties daarop naderbij gebracht en versterkt.

Pogingen van Brussel liggen nu al onder vuur

De proef op de som is nu gekomen. Er moet iets worden gedaan om de Grieken zo ver te krijgen dat ze hun belastingen betalen, want anders zullen de Duitsers weigeren nog langer bij te springen. Volgens Osborne zijn er euro-obligaties nodig die Duitsland ertoe zullen dwingen achter de schulden van de zuidelijke staten te gaan staan, maar dit betekent dat de zuidelijke staten een “door Duitsland ontworpen economisch beleid” moeten accepteren. Brussel moet de zwakkere eurolanden belasting- en bestedingsdoelen opleggen, want anders zullen bankfaillissementen het wankele economische evenwicht van Europa schipbreuk laten lijden. Maar alleen de pogingen van Brussel om een uniforme ondernemingsbelasting in te voeren liggen nu al onder vuur. Hoe moet een echte fiscale unie dan ooit tot stand komen?

We hebben al gezien hoe de eisen van de Frans-Duitse as en het IMF op furieuze wrok zijn gestuit in de probleemlanden zelf. De Grieken rebelleren in hun vernedering en de Duitsers rebelleren in hun vrijgevigheid. Door heel Europa is de oude, pro-Europese consensus aan het verdampen. De Slowaken hebben geweigerd mee te doen aan de reddingsoperatie voor de euro en zijn door de Europese Commissie beticht van het “schenden van de solidariteit”, woorden die aan de oude Sovjet-Unie doen denken.

Euroscepsis vormt zich langs oude historische lijnen

Uit de jongste euro-barometer van de publieke opinie blijkt voor het eerst dat het algehele wantrouwen in de EU het vertrouwen overtreft, vooral in Engeland, Duitsland en Frankrijk. Opiniepeilingen laten zien dat steeds minder landen het lidmaatschap van de EU als iets goeds beschouwen, waarbij de oppositie sterker wordt naarmate we verder naar het noorden gaan. Het is onheilspellend dat de euroscepsis zich vormt langs oude historische lijnen. Toen de EU nog een gezonde handelsunie was, werd zij in het protestantse noorden van Europa gesteund. Toen de EU vervolgens afgleed naar institutionele orthodoxie en grote grensoverschrijdende kapitaaloverdrachten, werd zij aantrekkelijker voor het contrareformatorische zuiden. De hoogdravende taal van de eerste versie van het Verdrag van Lissabon van Valéry Giscard d'Estaing was die van een pauselijke encycliek.

Net als vóór de Reformatie heeft het belasten van Noord-Europa om de subsidies en schulden van de 'moederkerk' te kunnen betalen even geduurd, maar kon dit niet zo doorgaan. De Duitse belastingbetalers willen de Grieken misschien nog wel te hulp schieten, omdat de helft van de Griekse schulden bij buitenlandse banken uitstaat. Maar deze belastingbetalers willen niet ook nog de Portugezen, Spanjaarden en Italianen de helpende hand toesteken. De gedroomde wederopleving van het Heilige Roomse Rijk is tot mislukken gedoemd. De thesen van Luther zullen spoedig niet op de poorten van Wittenberg worden genageld, maar op die van het Berlaymont-paleis in Brussel.

Een op afstand afgedwongen discipline zal niet werken

'Een steeds nauwere unie' was altijd al een gevaarijke fantasie, een vorm van top-down-imperialisme die werd bedacht in de overvoerde geesten van de kardinalen van het pan-Europese geloof. De politieke realiteit leek gemakshalve genegeerd te kunnen worden. Deze hoogmoed kwam voort uit het geloof dat een monetaire unie op één of andere manier de nationale identiteit onaangetast zou kunnen laten, en dat een corrupt Europees parlement genoeg democratische controle zou kunnen bieden. Nu de goede tijden voorbij zijn, is die controle geen partij voor de vreselijke discipline die aan de schuldenlanden moet worden opgelegd.

Een krachtige binnenlandse democratie is dé kracht van de naoorlogse staten van Europa. Een op afstand afgedwongen discipline zal niet werken.

De pogingen om een fiscale unie in te voeren zullen tot de ondergang van Europa leiden. Maar het punt waarop Osborne verkeerd zit met zijn scepsis, is dat hij die ondergang zo graag wil. Als de monetaire unie het breekpunt heeft bereikt en uiteenvalt in een orgie van xenofobie, zal Groot-Brittannië niet immuun blijken voor de chaos. De kleine Napoleons die aan dit avontuur zijn begonnen, kunnen op hun Waterloo stuiten. Maar het is onwaarschijnlijk dat de Britse economie aan het bloedbad zal weten te ontsnappen. De monetaire unie, die altijd al onwerkbaar was, heeft een Europese ramp teweeggebracht.

Tags

Are you a news organisation, a business, an association or a foundation? Check out our bespoke editorial and translation services.

Ondersteun de onafhankelijke Europese journalistiek.

De Europese democratie heeft onafhankelijke media nodig. Voxeurop heeft u nodig. Sluit u bij ons aan!

Over hetzelfde onderwerp