Oosterse omsingeling

Ooit heeft Europa delen van China gekoloniseerd. Tegenwoordig koloniseert China delen van Europa. Informeel uiteraard, en veel beschaafder dan toen de zaken nog andersom lagen. De opkomst van China illustreert en exploiteert de relatieve neergang van Europa.

Tijdens het bezoek van de Chinese premier Wen Jiabao aan Europa, zal hij afreizen naar Duitsland, Engeland en Hongarije. Waarom Hongarije? Deels omdat dit land momenteel het roterende voorzitterschap van de Europese Unie bekleedt, maar ook omdat China daar grote investeringen heeft gedaan en van plan is er nog meer te gaan doen – net als elders in Zuidoost- en Zuid-Europa. Uit een schatting van de Europese Raad voor Buitenlandse Betrekkingen (ECFR) blijkt dat 40 procent van de Chinese investeringen in de EU naar Portugal, Spanje, Italië, Griekenland en Oost-Europa is gegaan.

Waarom besteedt China zo veel aandacht aan de Europese periferie? De reden is dat er veelbelovende investeringen gedaan kunnen worden en dat deze kleinere, perifere economieën een makkelijk opstapje zijn naar de Europese markt van 500 miljoen consumenten. De markt van de EU staat veel meer open voor Chinese investeerders dan de Chinese markt voor Europeanen.

Bedelaars kunnen nu eenmaal niet al te kieskeurig zijn

Zwaar investeren in deze landen levert China ook politieke voordelen op. Het is niet al te cynisch om te denken dat Peking een soort China-lobby aan het opbouwen is binnen de besluitvormingsstructuren van de EU, waar de kleinste staat althans in naam net zo veel invloed heeft als de grootste.

Met 's werelds grootste reservoir aan valutareserves – momenteel zo'n 3 triljoen dollar – kan China zonder enige moeite de helft van de te privatiseren Griekse staatsbedrijven opkopen. Moeten de Grieken daar bang voor zijn? Nou ja, bedelaars kunnen nu eenmaal niet al te kieskeurig zijn. Een hoge Chinese functionaris zei met subtiele fijngevoeligheid tegen een van de opstellers van het ECFR-rapport: “Jullie hebben ons geld nodig.”

We moeten daar niet te paranoïde over doen. Als we geloven in vrijhandel en vrije markten, moeten we in de praktijk brengen wat we prediken. Er hoeft echter niet aan te worden getwijfeld dat de Chinese economische macht al diep in Europa is doorgedrongen – en zich daar vertaalt in politieke invloed.

Sommige Aziatische buurlanden van China hebben een veel hardere kant van de opkomst van China gevoeld. Terwijl sommigen in Europa nog steeds dromen van een postmoderne wereld van gedeelde soevereiniteit, waarin de EU een model is voor het mondiaal bestuur, lijkt de geopolitiek van Azië steeds meer op die van het eind-19e-eeuwse – en niet het eind-20e-eeuwse – Europa. Rusteloze supermachten wedijveren om de suprematie, bouwen vloten en legers en betwisten elkaar de controle over stukken land (zoals Kasjmir) en zee. Nationale belangen en passies gaan boven de wederzijdse economische afhankelijkheid.

Hegemonie en humaan gezag

Naast de economische en militaire dimensies van de opkomende macht van China is er ook nog een derde: die van de politieke, culturele of 'zachte' macht. Yan Xuetong, een van de bekendste Chinese schrijvers over internationale betrekkingen, heeft zojuist een fascinerend nieuw boek uitgebracht, getiteld Oude Chinese Wijsheden, Moderne Chinese Macht. Hij probeert daarin lessen te trekken uit de politieke filosofie van vóór de Qin-dynastie – dwz van vóór 221 voor Chr. – voor de rol van China in de wereld van vandaag.

Yan betoogt dat er bij deze oude Chinese denkers twee tegengestelde ideeën over de staatsmacht kunnen worden ontwaard: het ene gaat over hegemonie en het andere over wat zij 'humaan gezag' noemden. Met 'humaan gezag' vervullen de heersers met hun wijsheid, deugdzaamheid en weldadigheid niet alleen de wensen van hun eigen volk, maar trekken ze ook anderen aan, waarbij hun manier van doen tot buiten de grenzen van het eigen land wordt verspreid.

Hoewel hij niet geheel afkerig schijnt te zijn van louter hegemonie, betoogt Yan dat China ook deze ambitieuzere vorm van het verkrijgen van macht moet nastreven – door, onder meer, “bij voortduring het politiek systeem te vernieuwen”. Ook al is zijn redeneertrant op dit punt enigszins cirkelvormig, hij oppert tevens dat “China van het morele principe van de democratie er één moet maken die het stimuleert.”

De terugval van een nerveuze Communistische Partij

Het moet gezegd worden dat China in 2011 nog een heel eind is verwijderd van zulk 'humaan gezag’. Te beginnen met de grote hervormer Deng Xiaoping kan het land claimen honderden miljoenen mensen uit de armoede te hebben verlost. In de ogen van veel ontwikkelingslanden in de hele wereld vormt het staatskapitalisme van China een ideologische uitdaging aan het adres van het nu door de crisis aangetaste model van het liberale vrijemarkt-kapitalisme. In de man die naar Europa komt, Wen Jiabao, heeft China een zeer aantrekkelijke, bedachtzame nummer twee, die opmerkelijk openstaat voor het beantwoorden van kritische vragen van buitenlanders en zelfs in eigen land populair is onder zeer kritische jonge Chinezen.

Maar de afgelopen paar jaar, in de aanloop naar de leiderschapswisseling van 2012, is een nerveuze Communistische Partij teruggevallen op allesbehalve humane praktijken – van de behandeling van de etnische minderheden tot de hechtenis van kunstenaar Ai Weiwei. De reactie van de autoriteiten op het spook van de Arabische Lente is angstiger geweest dan volgens de meeste waarnemers had gehoeven.

Geen van deze drie gezichten van de Chinese macht – het economische, militaire of politieke – kan los worden gezien van de andere twee. Ze zijn alle drie aan verandering onderhevig. Een kritische dialoog, zoals de Britse premier David Cameron en de Duitse bondskanselier Angela Merkel die met de bewonderenswaardige Wen Jiabao hopen te voeren, is wenselijk. Maar de harde waarheid is dat de invloed van buitenstaanders op de ontwikkeling van deze opkomende supermacht beperkt zal zijn. We moeten dus vooral ons eigen huis op orde brengen, goed blijven opletten en hoop koesteren.

Schuldencrisis

De miljarden uit Peking hebben geen prijs

"Nog niet zo lang geleden stond het bezoek van een Chinese premier garant voor protesten en discussies over de mensenrechten en de repressie in Tibet", schrijft El País. Maar, stelt het Spaanse dagblad, "tijdens de huidige bezoeken van Wen Jiabao aan Hongarije, het Verenigd Koninkrijk en Duitsland gaat het bijna alleen maar om het belang van de Aziatische zwaargewicht voor de Europese economie. En de Chinese gast heeft zijn gastheer zelfs gekapitteld over de risico's van gewapend ingrijpen in Libië. De Chinezen hebben met een vooruitziende blik diverse dissidenten vrijgelaten, onder wie kunstenaar Ai Weiwei aan de vooravond van het bezoek."

"De laatste keer dat Wen Jiabao het Verenigd Koninkrijk bezocht, in 2009, wierp een jongeman een schoen in zijn richting. Dat gebeurde toen hij een toespraak hield aan de Universiteit van Cambridge. Nu we twee jaar en een crisis verder zijn, ziet het beeld er totaal anders uit. Wen heeft Boedapest beloofd dat China Europa niet zal laten vallen, hij gedroeg zich tijdens een bezoek aan een fabriek in Birmingham waar Chinese auto's gemaakt worden, alsof hij thuis was en vandaag, op 28 juni, gaat hij met Angela Merkel de lotgevallen van de euro bespreken. En daarbij wappert hij met miljarden euro's aan contracten."

Peking heeft staatspapier gekocht van de eurolanden die in moeilijkheden verkeren, zoals Spanje, Ierland, Portugal en Griekenland, en het heeft een enorme honger naar technologie. Dat heeft bij de Europeanen sympathie gewekt en hun zakelijke instelling een impuls gegeven, voegt El País daaraan toe. Daarom, concludeert de krant, "is Europa maar al te graag bereid de Chinezen te helpen. Zelfs als het zijn ogen moet toeknijpen of de andere kant op moet kijken, telkens wanneer dat nodig is. Dat noemen we pragmatisme en het is van alle tijden".