Kies een taal
De Griekse crisis staat al aan de oevers van de rivier de Taag en Portugal, een land met een zekere neiging tot melancholie en terughoudendheid, is midden in de Europese maalstroom terechtgekomen. De situatie van Portugal lijkt nog niet zo rampzalig als die van de Griekse eilanden. In Athene bedroeg het begrotingstekort in 2009 12,7 procent en de openbare schuld bedraagt dit jaar 124 procent van het BNP. In Lissabon zijn de cijfers bemoedigender: een begrotingstekort van 9,4 procent en een schuld van 85 procent.
De Portugese rentevoet voor tien jaar lag deze week echter rond de 6 procent, een ongekend hoog rendementsverschil ten opzichte van Duitsland. Na de aanvallen van de markten heeft de socialistische regering van José Sócrates een stabiliteits- en groeiplan voorgelegd aan Brussel waarmee wordt beoogd het overheidstekort uiterlijk in 2013 tot 2,8 % terug te dringen. De aangekondigde bezuinigingsmaatregelen hebben geleid tot stakingen in het openbaar vervoer en bij postbezorgers, maar het land is verder niet in rep en roer. Ondanks het onbehagen dat is ontstaan door de groei van de werkloosheid, die nu meer dan 10,2 procent bedraagt, wat in geen 40 jaar meer is voorgekomen, blijft het op straat redelijk rustig.
De groei van de economie was de laatste jaren vrijwel nul
Wat is het probleem van Portugal? "Een lage productiviteit, die zich vertaalt in een dito groei," aldus analisten en ondernemers. De groei van de Portugese economie lag de laatste jaren vrijwel op het nulniveau en was het laagste in Europa sinds het land op de euro is overgestapt. "Er is een ernstig probleem op het gebied van binnenlandse vraag," stellen Portugese economen. Op de binnenlandse markt wordt de toon gezet door een sterke bureaucratie, die de innovatie remt, terwijl er een krachtige industrie voor hernieuwbare energie is. Daarnaast heeft Portugal veel geleden onder de uitbreiding van de Unie met de Oost-Europese landen en de opkomst van landen zoals China, doordat de lagere salarissen van deze nieuwe spelers op de markt de export op een laag pitje hebben gezet.
"Met de structuurfondsen van de Europese Unie is de infrastructuur verbeterd, maar deze zijn niet ingezet om de industrie kracht bij te zetten," lichten zij toe. Al deze factoren hebben ernstige gevolgen gehad. Jarenlang werd de Portugese economie gedragen door de lage arbeidskosten, en zijn salarissen verhoogd ten koste van de productiviteit, waardoor de loonkosten een hogere vlucht hebben genomen dan in Duitsland. In deze context van stagnatie is het land opgeschrikt door de tsunami van de hoge liquiditeit in de eurozone, die voortvloeide uit de lagere rentetarieven die de Europese Centrale Bank hanteerde.
Het gevolg? Een land met werknemers die langzaam aan hun concurrentievermogen verliezen, terwijl zij worden beschermd door strikte arbeidsnormen, waar men bereid is om zich tot de nek in de schulden te steken met kredietmogelijkheden. Zo is de schuld van huishoudens tot 100 procent van het BNP gestegen en die van het bedrijfsleven tot 140 procent. Als de overheidsschulden worden meegerekend, bedraagt de Portugese schuldenlast meer dan 300 procent van het BNP.
Wat de situatie echter nog erger maakt, is het feit dat deze schulden niet zijn gebaseerd op binnenlandse groei en de schulden zich naar het buitenland hebben gericht. En zo is Portugal onmerkbaar kwetsbaar geworden voor de internationale financiële markten. "Hoe kan een land met een zo lage groei en een dermate zwak concurrentievermogen zoveel geld aflossen?" vragen zij zich af. Deskundigen zoals Kenneth Rogoff, voormalig hoofd-econoom van het IMF, uiten hun bezorgdheid over deze precaire situatie in het land en de risico's waaraan het is blootgesteld door de Griekse crisis.
Betere infrastructuur om moderner uit de crisis te komen
De regering heeft een stabiliteitsplan voorgesteld, maar het is eigenlijk een herstelplan, waarmee wordt beoogd de tekortkomingen in het land op te lossen. Het plan voorziet ook in infrastructuurprojecten zoals stuwdammen, systemen voor elektrische energieopwekking en een hogesnelheidstrein met een verbinding naar Madrid. De regering is voornemens door overheidsinvesteringen met een modernere en stabielere economie uit de crisis te komen. In het plan wordt korte metten gemaakt met een groot aantal illusies en moet een pijnlijke werkelijkheid worden geaccepteerd.
Harde bezuinigingsmaatregelen, minder overheidsbestedingen, stimulering van de export, verhoging van de binnenlandse besparingen. De kiezen moeten op elkaar, de Portugezen moeten nóg een stapje terugdoen. Vreemd genoeg leiden dergelijke voorstellen in Lissabon niet tot buitensporige trauma's na jaren van nulgroei. De financiële crisis van 2008 deed zich voor in een periode waarin sprake was van enige lusteloosheid. "Dit is gewoon weer meer van hetzelfde," is de reactie in Lissabon. In het land van de fado lijkt het geduld nooit op.
Opinie
Wat vinden buitenlandse experts?
Hoe kan Portugal voorkomen dat het ‘het volgende Griekenland’ wordt? Het Portugese weekblad Expresso heeft aan verscheidene internationale experts hun mening gevraagd. Ricardo Reis van de University of Columbia (New York) is van mening dat de regering “de besteding van publieke middelen” aan banden moet leggen. Ook moet ze “een groot plan lanceren om het begrotingstekort terug te dringen en een betalingsregeling om de staatsschuld af te lossen”, vindt Peter Cohan, een financieel consultant uit Boston.
Gary Dymski, een crisisdeskundige die verbonden is aan de Universiteit van Californië, meet dat de Portugese kopstukken zich op drie dingen moeten concentreren: "ze moeten met andere bedreigde landen samenwerken om gemeenschappelijke ideeën en doelstellingen te vinden, ze moeten de bevolking zover krijgen dat ze een hogere levensstandaard ambieert en ze moeten het sociale vangnet in stand houden”. In dezelfde trant maant David Caploe, van het Singapore Economy Watch, de Portugese regering aan om “van kredietbeoordelaars te verlangen dat ze volgens transparantere criteria te werk gaan, met name als ze vergelijkingen maken met andere landen die zich in een soortgelijke situatie als Portugal bevinden, maar wiens kredietstatus niet is verlaagd”.
De voornaamste Europese econoom bij de bank Barclays Capital, Julian Callow, raadt Portugal aan de consolidatie van staatsrekeningen te versnellen en denkt dat “een BTW-verhoging van 2% een goed idee zou kunnen zijn, evenals een korting van 3% op ambtenaarsalarissen”. Ook al is de situatie van Portugal anders dan die van Griekenland, internationale investeerders zijn evengoed sceptisch over zijn vermogen om de staatsschuld af te lossen, aangezien de groei de aankomende jaren laag zal zijn. Het enige wat zeker is, is dat Portugal naar het oog van de storm van de Europese financiële crisis wordt getrokken, en dat het niet makkelijk zal zijn om er zonder kleerscheuren uit vandaan te komen.
