Kiev, 14 januari 2010. Verkiezingsaffiche van de pro-Russische kandidaat Viktor Janoekovitsj. (AFP)

Spook van Moskou waart door verkiezingen

Tijdens de eerste ronde van de presidentsverkiezingen op 17 januari staan het pro-Russische kamp van de postcommunistische kandidaat Viktor Janoekovitsj en het prowesterse kamp van aftredend president Viktor Joetsjenko en zijn premier Joelia Timosjenko tegenover elkaar. Vijf jaar na de Oranje Revolutie drukt de relatie met Moskou, grootste buur en gasleverancier van Kiev, nog steeds een stempel op het verkiezingsresultaat.

Gepubliceerd op 15 januari 2010 om 16:53
Kiev, 14 januari 2010. Verkiezingsaffiche van de pro-Russische kandidaat Viktor Janoekovitsj. (AFP)

In augustus 2009 richt Dmitri Medvedev zich tijdens een videoboodschap op zijn blog tot zijn volk en tot zijn Oekraïense buren: "Onze bilaterale relatie met de Oekraïne is nog nooit zo slecht geweest. De regering in Kiev voert een openlijk anti-Russisch beleid sinds Michail Saakasjvili opdracht gaf tot de militaire aanval in Zuid-Ossetië waarbij Oekraïense wapens gebruikt werden voor het vermoorden van burgers en Russische militairen." Deze beschuldiging is expliciet gericht aan het adres van de Oekraïense president Viktor Joetsjenko, die zijn ambtgenoot Michail Saakasjvili tijdens het conflict tussen Rusland en Georgië in augustus 2008 steunde.

De Russische machthebbers mogen dan wel schaamteloos tekeer gaan tegen Joetsjenko, het Westen blijft er onbewogen onder. De hoop van de Europeanen en van een deel van de Oekraïners in 2004 is nu de paria van de Oekraïense politiek omdat hij zowel het Oosten verraadde als mislukte in zijn pogingen het Westen te verleiden. Het is zelfs zover gekomen dat de presidentskandidaat geen geld en geen steun meer heeft, en dus weinig kans maakt om op 17 januari te worden herkozen.

Sinds 1997 functioneren Rusland en Oekraïne op basis van de "Big Treaty". Deze warboel van bilaterale akkoorden dekt alle mogelijke onderwerpen (energie, economie, militair, cultuur, humanitair, enz.). Maar de twee landen hebben daarnaast ook hun eigen politieke doelstellingen die soms strijdig zijn met de geest van het verdrag. Zo is sinds het aantreden van Vladimir Poetin de belangrijkste doelstelling van Moskou bijvoorbeeld de ontwikkeling van de Russische invloed in de voormalige sovjetlanden, en dan vooral in Oekraïne. In zijn overwinningsroes van 2004 bleef Joetsjenko Moskou irriteren door dit paradigma aan de kaak te stellen en door gevoelige onderwerpen aan te pakken.

"Geheugenoorlog" wordt zwaar onderschat door het Westen

Nieuwsbrief in het Nederlands

Het meest serieuze onderwerp was de aansluiting van Oekraïne bij de Noord Atlantische Verdragsorganisatie (NAVO). Aansluiting bij de Atlantische militaire alliantie stond echter al jaren op de buitenlandse politieke agenda van het land zonder dat Moskou hier buitensporig op reageerde. De koppigheid waarmee Joetsjenko Moskou bekritiseerde over hun warme relatie met de Verenigde Staten schoot de Russische autoriteiten echter in het verkeerde keelgat, en de aansluiting bij de NAVO werd voor hen een "point of no return".

Daarnaast is er nog het gas, onderwerp van grote zorg voor de Europeanen en de ruggengraat van de steeds terugkerende conflicten tussen Kiev en Moskou. De crises van 2006 en 2008 die resulteerden in het dichtdraaien van de gaskraan naar Europa hebben het Oekraïense systeem kwetsbaarder dan ooit gemaakt. Want de bedoeling is duidelijk: Oekraïne verzwakken om zich meester te kunnen maken van zijn doorvoersysteem en enige strategische wapen.

De "geheugenoorlog", die door Westerlingen zwaar wordt onderschat, droeg ook bij aan de afbrokkeling van de relatie tussen beide landen. Joetsjenko zette zich in voor de vorming van een Oekraïense identiteit, gebaseerd op een herwaardering van de nationale taal en cultuur, maar vooral op het schrijven van de "eigen geschiedenis van het Oekraïense volk", waarmee hij zich wilde onderscheiden van de geschiedenis van de andere Slavische landen. De strijd om internationale erkenning van de Holodomor, de grote hongersnood van 1932-1933 is hiervan het voorbeeld bij uitstek. Voor de president waren de miljoenen boeren die in het begin van de eeuw de hongerdood stierven slachtoffers van een door Jozef Stalin geregisseerde genocide. Voor de Russen is blijft operatie echter een poging om de gemeenschappelijke geschiedenis te herschrijven.

Valt er na de presidentsverkiezingen een verandering te verwachten? De kaarten worden geschud door de kandidaten, die de kloof tussen pro-Rusland en pro-Westen, die uiteindelijk het belangrijkste kenmerk van de Oranje Revolutie van 2004 zou blijken te zijn, naar believen nog complexer maken. Viktor Janoekovitsj voert op dit moment de peilingen aan, terwijl hij de grote verliezer was bij de laatste verkiezing. Hij probeert dit keer verder te gaan dan zijn gebruikelijke electoraat, dat Russisch-talig is en vooral afkomstig uit het oosten van het land, en moet daarvoor zijn imago van marionet van Moskou doorbreken. Janoekovitsj heeft niets van een ideoloog. Voor veel experts beschikt de kandidaat maar over beperkte bewegingsruimte omdat zijn beleid ten opzichte van Rusland wordt beïnvloed door de tegenstrijdige belangen van zijn financiers en aan elkaar hangt van interne rivaliteit binnen zijn politieke organisatie, de Partij van de Regio's.

Joelia Timosjenko is een uitstekende stratege

Zijn belangrijkste tegenstander, de huidige premier Joelia Timosjenko, wedt zelf ook op meerdere paarden, en staat ver van haar originele standpunten op het gebied van buitenlands beleid, die werden samengevat in het artikel "Rusland bijeenhouden" dat het magazine Foreign Affairs in 2007 publiceerde. De voormalige leidster van de Oranje Revolutie weet dat ze de steun van Moskou nodig heeft om te winnen. Als de uitstekende strateeg die ze is, schakelt ze dus heen en weer tussen twee uitersten. Tessier-Stail analyseert dat "Janoekovitsj veel meer semantische vrijheid heeft dan zij". De electorale thuishaven van Timosjenko ligt meer in het westen en in het centrum dan in het oosten. Ze kan dus geen toespraken houden over haar vriend Rusland, maar alleen spreken over een Russisch partnerschap. En dat terwijl ze een pro-Russisch beleid voert.

Door de cursor naar het oosten te verplaatsen volgen de favorieten een beweging die zich meer in het algemeen ook voordoet, en die erop gericht is Rusland zijn leidersrol in de voormalige sovjetgemeenschap terug te geven. "Frankrijk, Duitsland, Italië en de Verenigde Staten erkennen inmiddels het belang van Rusland, vindt de heer Zlemko. En onze buitenlandse politiek staat niet los van de wereldproblemen." Vooral de Oekraïense politieke klasse maakt zich geen illusies meer over een snelle integratie in de Europese Unie, die haar geduld aan het verliezen is vanwege het uitblijven van hervormingen in het land.

Vanuit Poolse ogen

Janoekovitsj lijkt het te gaan winnen van "Beautiful Yulia"

Het is voor iedereen duidelijk dat er slechts twee kandidaten voor de presidentsverkiezingen zijn die de naam waard zijn: Viktor Janoekovitsj en Joelia Timosjenko, aldus het Poolse dagblad Polska. “Beautiful Yulia” ligt volgens de peilingen achter op haar rivaal en zet alles in op één thema om de zege naar zich toe te trekken: de Europese Unie. Op 14 januari verklaarde ze dat ze er alles aan zou doen om de Oekraïne te laten toe treden tot de EU. Ook beloofde ze de oligarchen uit hun machtspositie te verdrijven. Volgens de correspondente van de Kiev European Voice, Susan Stewart, wordt de ontwikkeling van het land tegengewerkt door hooggeplaatste zakenlui en een politieke elite die alle hervormingen torpederen om hun eigen belangen veilig te stellen. Sinds 1991 is de Oekraïne onafhankelijk van de Sovjet-Unie. “Sinds de Oranje Revolutie van 2004 heeft de bevolking snel het vertrouwen verloren in de politici, wat betekent dat ze niet snel zullen worden omgepraat voor hervormingen”, aldus Stewarts. Deskundigen van het Eastern Studies Centre in Warschau geloven dat de uiteindelijke winnaar van de verkiezingen in Oekraïne waarschijnlijk pas na de tweede ronde uit de bus zullen komen, die op 7 februari gepland staan. De houding van Rusland is hier misschien nog wel de beste illustratie van: Moskou heeft nog geen steun uitgesproken voor een kandidaat. “Beide kandidaten lijken door de beugel te kunnen voor het Kremlin”, denkt Tadeusz A. Olszański in een rapport dat hij voor het Eastern Studies Centre heeft opgesteld. Maar volgens recente peilingen lijkt Janoekovitsj dichter bij de overwinning te staan. Zij zou 33% van de stemmen binnenhalen, terwijl “Beautiful Yulia” slechts op 19% van de stemmers zou kunnen rekenen.

Tags

Are you a news organisation, a business, an association or a foundation? Check out our bespoke editorial and translation services.

Ondersteun de onafhankelijke Europese journalistiek.

De Europese democratie heeft onafhankelijke media nodig. Voxeurop heeft u nodig. Sluit u bij ons aan!

Over hetzelfde onderwerp