Wordt het christendom een niet-Europese religie?

Voor het eerst sinds dertien eeuwen is de paus afkomstig uit een ander continent, maar ook uit een cultuur die niet noodzakelijkerwijs alle waarden van het huidige Europa deelt. Ter gelegenheid van de ontmoeting tussen paus Franciscus en de orthodoxe president Poetin, vraagt het Italiaanse dagblad Corriere della Sera zich af of dit misschien een teken is van de neergang van Europa ten gunste van nieuwe werelden.

Gepubliceerd op 25 november 2013 om 12:47

Vandaag is de Russische president Vladimir Poetin in Rome, waar hij in het Vaticaan een ontmoeting zal hebben met de paus. Afgezien van de betekenis die Poetins bezoek op een aantal terreinen kan hebben - en dan vooral voor de toekomstige betrekkingen tussen het katholicisme en het orthodoxe christendom -, gaat het hier om een ontmoeting tussen twee mannen die afgelopen zomer zij aan zij stonden tegenover de Verenigde Staten (en tegenover Frankrijk) in de kwestie Syrië.
Terwijl Obama maar bleef aarzelen over wel of niet militair ingrijpen om president Assad te straffen voor het gebruik van chemische wapens, zetten Poetin en paus Franciscus zich eensgezind in om de Amerikaanse interventie tegen te houden. De paus voerde de polemiek toen zover door dat hij opperde dat de burgeroorlog in Syrië met opzet werd aangewakkerd door wapenhandelaars. Daarmee doelde hij vooral op het Westen, dat hunkert naar winst.

Het is hoog tijd dat wij in Europa gaan nadenken wat de betekenis is - niet alleen voor Europa, maar voor het Westen in zijn geheel - van een paus die afkomstig is uit een wereld die heel anders is dan de onze. Een paus die, als we naar Europa kijken, op een paradoxale manier culturele verscheidenheid weet te combineren met het vermogen om aandacht, aantrekkingskracht en zelfs enthousiasme te genereren.

De verhouding tussen de paus en zijn volgelingen, en zijn poging om de kerk van Rome ingrijpend te hervormen, gaan alleen de katholieke wereld aan en kunnen door mensen die niet tot die wereld behoren, enkel met respect worden gadegeslagen.
Maar de verhouding tussen de paus en Europa gaat alle Europeanen aan, zoals ook de geopolitieke veranderingen die zich voltrekken hun aangaan. Misschien wel een van belangrijkste aspecten hiervan is nu juist het feit dat Jorge Mario Bergoglio aan het hoofd kwam te staan van de Heilige Stoel.

Res Publica Christiana

Je zou kunnen zeggen dat de komst van een paus uit Latijns-Amerika een abnormaliteit heeft rechtgezet die de afgelopen decennia steeds duidelijker en scherper naar voren was gekomen. Terwijl het katholicisme zich buiten Europa steeds verder verspreidde en sterker werd, verloor het op spectaculaire wijze terrein in wat ooit het hart van de Res Publica Christiana was. Europa is ongetwijfeld het continent waar de secularisatie (in de vorm van ontkerstening) zich de laatste decennia het diepst heeft ingenesteld.

Nieuwsbrief in het Nederlands

In dit opzicht vormt Europa een uitzondering vergeleken met de rest van de wereld (inclusief de Verenigde Staten). De kracht en aanhoudende vitaliteit van het katholicisme - en van het christendom in het algemeen - in landen buiten Europa vormen een tegenwicht tegen de neergang van deze godsdiensten op het oude continent.
Zodanig dat sommige godsdienstsociologen met de hypothese komen dat als deze trend zich doorzet, het christendom al op korte termijn, en vrijwel uitsluitend, een niet-Europese religie zal worden. In die zin heeft de verkiezing van Bergoglio een abnormaliteit rechtgezet.

Geopolitieke betekenis

Maar deze verkiezing heeft natuurlijk ook een bredere geopolitieke betekenis gehad. Het was een teken, en een voorbeeld, dat het gewicht van de westerse wereld in het internationale machtsevenwicht drastisch is bijgesteld. Ten gunste van de niet-westerse opkomende werelden.
Het is normaal dat een man van de kerk - of dat nu een paus of simpelweg een priester is - zijn christelijke visie voedt met waarden en ideeën die specifiek zijn voor de samenleving waaruit hij afkomstig is. En [[het land waar Bergoglio gevormd is, heeft een traditie die ongetwijfeld zeer ver afstaat van het liberale Europa]].
Een omstandigheid die in de loop der tijd verscheidene problemen zou kunnen creëren in de relatie tussen deze paus en Europa: een wereld waarvan hij maar weinig weet, en dit weinige maakt amper enthousiasme in hem los, als je op zijn woorden afgaat.

Afglijden naar de periferie

De grote kracht van het katholicisme is altijd geweest dat het de macht van zijn universalistische heilsboodschap wist te combineren met het vermogen om lokale ervaringen en specifieke kenmerken op waarde te schatten. Toen de pausen nog Italiaans waren, sloten de andere Europese katholieke kerken een slim verbond tussen hun trouw aan de bisschop van Rome en hun waardering voor specifieke nationale kenmerken. En onder de leiding van Europese pausen deden niet-Europese kerken uiteraard hetzelfde.

Dat was ook nog zo tijdens het pontificaat van Johannes Paulus II, wiens charisma niet onderdeed voor dat van Bergoglio. Maar toen was de kern van het katholicisme nog stevig verankerd in Europa, terwijl de niet-Europese kerken beperkt bleven tot de ´periferie´. Nu is het Europa dat afglijdt naar de periferie, enkel tegengehouden door het feit dat de fysieke zetel van het pausdom zich nog altijd in Rome bevindt. Een ongekende situatie voor de Europese katholieken (maar in feite voor alle Europeanen).

Secularisatie in Europa

Het is aan de verschillende nationale kerken - waaronder ook de Italiaanse - om ervoor te zorgen dat de paus meer waarde gaat toekennen aan datgene wat goed, bijzonder en onwrikbaar is aan andere praktijken in de Europese traditie. Want anders wordt het voor de kerk moeilijk om in de toekomst duurzame en harmonieuze verbintenissen met Europa aan te gaan. En om manieren te vinden om de secularisatie in Europa een halt toe te roepen.
Los van de sympathie die deze paus momenteel opwekt, zou zijn universalistische boodschap op den duur wel eens kunnen stuklopen op de - door de geschiedenis gesmede - barrières en kloven die Europa van de rest van de wereld scheiden.

Tags

Are you a news organisation, a business, an association or a foundation? Check out our bespoke editorial and translation services.

Ondersteun de onafhankelijke Europese journalistiek.

De Europese democratie heeft onafhankelijke media nodig. Voxeurop heeft u nodig. Sluit u bij ons aan!