Wybierz język
To zadziwiające, że nie obchodzi się roku Metternicha, gdy tymczasem w 2009 fetujemy Darwina. I to z dwóch powodów – urodził się dwieście lat temu, a od chwili, kiedy wydał swe wielkie dzieło „O pochodzeniu gatunków” minęło sto pięćdziesiąt lat.
Dziwna zbieżność symbolicznych dat. Tak się akurat złożyło, że w 1809 Metternich został austriackim ministrem spraw zagranicznych (de facto szefem władzy wykonawczej, później już z tytułem kanclerza), a w 1859 zmarł (11 czerwca). Spoczywa w rodzinnym grobowcu w Plasach w zachodnich Czechach.
Książę Metternich jest ojcem ponapoleońskiej Europy ukształtowanej na kongresie wiedeńskim, inspiratorem „koncertu mocarstw” i twórcą realpolitik, w której równowagę interesów i stabilność władzy stawia się wyżej niż moralność. To prawda, że na dźwięk słowa „realpolitik” współcześni Europejczycy „zatykają sobie nosy i uszy”, jednak nikt nie zaprzeczy, że Europa według Metternicha funkcjonowała prawie przez sto lat – od wojen napoleońskich do I wojny światowej. Myśl polityczna austriackiego ministra przetrwała do dziś i często brzmi nowatorsko.
Gdy we wrześniu ub.r. były premier Mirek Topolánek zainicjował kampanię informacyjną związaną z czeską prezydencją w Radzie Unii Europejskiej, wypowiedział szczególnie dobitnie następujące słowa: „In varietate concordia – jedność w różnorodności. Jest to dewiza Unii Europejskiej, ale również moja wizja działania Czech w Europie.
Stany Zjednoczone mają mniej więcej taką samą dewizę: E pluribus unum – jedno uczynione z wielu”. De facto Metternichowi chodziło o to samo. Odrzucił partykularne, rozdrobnione ambicje w imię ponadnarodowej równowagi i stabilności. Dlaczego więc nie mielibyśmy uszanować tej inspiracji i nazwać po imieniu jej autora? Tymczasem 150 lat po swojej śmierci Metternich pozostaje symbolem myśli reakcyjnej i obskurantyzmu.
To prawda, że nie znosił zmian, rewolucjonistów i liberałów. Nie należy jednak rozumieć tej postawy jako bezwarunkowego przywiązania do wszystkiego, co wywodzi się z przeszłości. Po prostu książę bał się – a historia przyznała mu rację – że modernizmowi towarzyszą nieuchronnie inne „izmy”: nacjonalizm, socjalizm…
Metternichowskie oblicze Europy przetrwało półwiecze, nim zostało obalone przez nacjonalizmy zrodzone z wojen – wojny krymskiej, prusko-austriackiej i francusko-pruskiej.
I wojna światowa ostatecznie położyła mu kres. Pomyślimy, Metternich ukształtował oblicze Starego Kontynentu na cztery pokolenia, gdy tymczasem system wersalski przetrwał tylko jedno. To przecież całkiem niezły bilans.
Przeciwnicy traktatu lizbońskiego mogą się uważać za przeciwników epoki Metternicha i tej myśli nakazującej „deptać najsłabszych”. Ale ostatecznie liczy się przede wszystkim to, jak nasza obecna sytuacja zostanie oceniona w 2050 roku. Wtedy będziemy już mieli wystarczający dystans, by orzec, czy realpolitik ma więcej zalet czy wad.
Historia
Mistrz realpolitik
Jako nieodrodne dziecko ancien régime’u hrabia Metternich nienawidził rewolucji w każdej formie. „Europa zawdzięcza mu więcej niż któremukolwiek rewolucjoniście ówczesnej epoki, od Rousseau po Robespierre’a, i od Fouché po Napoleona” – przypomina Die Welt. Berliński dziennik wyjaśnia, dlaczego minister spraw zagranicznych i kanclerz cesarstwa austriackiego, urodzony w 1773 w Koblencji, a zmarły 11 czerwca 1859, zasługiwałby na lepsze o nim zdanie. To właśnie on, architekt antynapoleońskiej koalicji i inicjator kongresu wiedeńskiego w 1815, zapewnił kilkadziesiąt lat pokoju w Europie, narzucając system oparty na równowadze wpływów ówczesnych wielkich mocarstw. Ten „system Metternicha”, przypomina Die Welt, „był lepszy niż wszystko to, co istniało wcześniej”. Ale „w marcu 1848 (gdy w Europie zaczynała się Wiosna Ludów) jego świat chylił się ku upadkowi i on o tym wiedział. Nie pojął zawczasu, że wzrost cen chleba odsłoni wszystkie ułomności i anachronizmy cesarstwa. Ale bez skargi udał się na wygnanie, kiedy cesarz był zmuszony usunąć go z urzędu”. Jego miejsce w historii, konkluduje gazeta, „pozostaje sporne do dziś”.
