"De contracten van de koopman" van Elfriede Jelinek. Foto: www.thalia-theater.de

De crisis: reden voor drama?

Als er een sector is in Duitsland die niet te lijden heeft van de crisis, dan is het wel het theater. Economische tegenslag is van oudsher een onderwerp dat ten tonele wordt gebracht om menselijke teleurstellingen en de greep van het kapitalisme uit te beelden.

Gepubliceerd op 27 augustus 2009 om 14:35
"De contracten van de koopman" van Elfriede Jelinek. Foto: www.thalia-theater.de

Elfriede Jelinek was weer eens de snelste. Toen in april haar toneelstuk "De contracten van de koopman" in de schouwburg van Keulen in première ging, was dit het eerste stuk waarin expliciet werd gereageerd op de economische crisis.

De beurskoers daalt, ai, ai, ai,” zo heft het koor van bankiers in het stuk van Jelinek een cynisch betoog aan - en het lijkt alsof deze jammerklacht over het hele toneelseizoen is komen te liggen. Een blik op de programmering toont dat het in de Duitse theaters alles crisis is wat de klok slaat. En daarmee bedoelen we nu eens niet de notoire crisis waarin de toneelwereld zich op de een of andere manier permanent lijkt te bevinden - "theater is crisis", heeft Heiner Müller ooit heel intelligent opgemerkt -, maar de uitermate belabberde stand van de wereldeconomie, waarop gereageerd dient te worden of waarop het schouwburgprogramma in elk geval in retorisch opzicht zou moeten worden aangepast. Weliswaar heeft het toneel altijd al de menselijke missers op het podium getoond, maar bijzondere omstandigheden vragen ook op deze markt om speciale maatregelen. Zijn de banken failliet, ligt de economie op zijn gat? Des te beter. Daarom vieren toneelstukken over kapitalisme en crisis hoogtij op de Duitstalige podia. De schouwburg telt weer helemaal mee, als kritische instantie, maar vooral als moraliserend instituut.

Crisisbestendig toneelstuk

En als het kapitalisme zo diep in de puree zit als nu wordt er ineens ook weer geluisterd naar die goeie ouwe Bertolt Brecht. “De Driestuiveropera?” Laat maar. Daarin wordt weliswaar de bedenkelijke vraag gesteld: "Wat is een loper in vergelijking met een aandeel? Wat is een bankovervaller in vergelijking met de oprichter van een bank?" Als successtuk is het absoluut crisisbestendig.

Nieuwsbrief in het Nederlands

Ook de maatschappijkritische stukken over eenvoudige lieden van Ödön von Horváth, waaronder uiteraard "Kasimir und Karoline", mogen zich sinds kort weer verheugen in een grote populariteit, omdat ze verhalen over de bijkomende schade van een volkomen verkapitaliseerde wereld. Dat is immers nog altijd de voornaamste taak van het toneel: verhalen vertellen over mensen en in deze verhalen zo mogelijk ook de grote ontwikkelingen in de wereld belichten. De roman van Hans Fallada, "Wat nu, kleine man?", wordt in het nieuwe seizoen net zo lief weer opgevoerd (bijvoorbeeld in de schouwburgen in Aken en Kassel) als zijn grootburgerlijke tegenhanger, "De Buddenbrooks" van Thomas Mann, in de toneelbewerking van John von Düffel.

"Bij ons is uw geld veilig", de slogan van de schouwburg

Als je de opvattingen over de crisis leest waartoe bijna elke schouwburgbezoeker zich in het voorwoord van zijn programmaboekje geroepen voelt (of in geval van nood filosoof Peter Sloterdijk citeert), kun je je nauwelijks aan de indruk onttrekken dat het theater zich in deze tijden sterker en belangrijker waant dan ooit; een heuse winnaar van de crisis. Zie je wel! lijken de schouwburgen te roepen. We voeren toch al duizenden jaren lang de machtswellust en slechtheid van de mens op en stellen die aan de kaak? Wordt het dan nu eindelijk niet eens tijd om dat te waarderen en je in je schouwburgstoel weer eens te bezinnen op het wezenlijke? "Bij ons is uw geld veilig": met deze slogan had de schouwburg in Freiburg vorig seizoen al reclame voor zichzelf gemaakt. En hoofddramaturge Julia Lochte stelde in het programmaoverzicht voor het nieuwe seizoen van de Münchener Kammerspiele vast dat verhalen momenteel de stabielste valuta vormen.

Zo komt het theater bij gure wind en volledig gesterkt door het thema op stoom, hoewel het zelf nog niet zo goed weet waar de reis naartoe gaat - en of het zelf niet slachtoffer van de financiële misère wordt. Opstand? Revolutie? Niets daarvan. De zin van Brecht "Het blijft allemaal niet zoals het is" krijgt een volledig nieuwe, vernietigende dimensie, schrijft de theaterintendant van Karlsruhe, Achim Rhorwald. Destijds wilde de communist Brecht met zijn theaterstukken het systeem immers grondig hervormen en de maatschappij radicaal veranderen, terwijl het nu vooral gaat om het opmaken van de balans, in het beste geval om een productieve verhandeling.

"Geld, macht en hebzucht": trefwoorden van het seizoen

De meeste schouwburgen weten in elk geval hoe ze een slaatje moeten slaan uit de crisis. "Geld, macht en hebzucht" zijn de trefwoorden voor het nieuwe theaterseizoen. Ze staan in vette letters gedrukt op het paarse programmaboek van het staatstheater in Mainz, waar het toneelstuk "Ursachen und Fehlentwicklungen" een economisch systeem wil onderzoeken dat uitsluitend is gericht op groei en winst.

De roman van Emile Zola, "Het Geld", komt in een bewerking van de immer vlijtige John von Düffel in september in de schouwburg van Düsseldorf op de planken - het is het verhaal van de machtsbeluste speculant Saccard, die door gewaagde transacties op de beurs een enorm vermogen weet te vergaren en daardoor in de achting van de Parijse samenleving stijgt, om vervolgens diep te vallen, zoals gewoonlijk.

Tot slot neemt Stefan Kaegi van de groep Rimini Protokoll, in een coproductie van de schouwburg van Zürich met de Berlijnse HAU, sprinkhanen onder een door de crisis extra verscherpte loep. De dieren worden met camera's en verrekijkers bekeken, geënsceneerd, bekritiseerd en op muziek gezet. Het lerende effect zou wel eens groot kunnen zijn, aangezien deze beesten immers als winnaars van de evolutie worden beschouwd, ook al vreten ze hun leefruimte volledig kaal.

Tags

Are you a news organisation, a business, an association or a foundation? Check out our bespoke editorial and translation services.

Ondersteun de onafhankelijke Europese journalistiek.

De Europese democratie heeft onafhankelijke media nodig. Voxeurop heeft u nodig. Sluit u bij ons aan!

Over hetzelfde onderwerp