Kies een taal
Vraagje van een buitenlandse collega-journalist: waarom zijn er eigenlijk zo buitensporig veel Oostenrijkers tegen de EU, terwijl het land toch enorm heeft geprofiteerd van het lidmaatschap van de EU? En waarom stemmen zo onevenredig veel Oostenrijkers op extreemrechtse partijen? In de aanloop naar de EU-verkiezingen zullen internationale waarnemers deze vraag de komende weken vast nog vaak stellen. We doen hier een poging hem te beantwoorden.
Oostenrijkers zijn de afgelopen decennia bijzonder onzeker geworden. Na de tweede wereldoorlog hadden ze min of meer afscheid genomen van de wereldgeschiedenis, waarvan de laatste hoofdstukken voor hen nu eenmaal niet zo gunstig waren verlopen: de Eerste Republiek was een samenraapsel van een multinationaal rijk dat in de Eerste wereldoorlog uiteen was gevallen. Later sloten de Oostenrijkers zich deels vrijwillig, deels onvrijwillig aan bij het Duitse Rijk. Ook dat eindigde in een nederlaag. Met als gevolg dat Oostenrijkers zich van de wereld afsloten en zich terugtrokken in hun fraaie, welvarende landje. Onder de glazen stolp van de neutraliteit voelden ze zich vooral veilig en geborgen, ver weg van de beproevingen van het buitenland. Een eiland van gelukzaligen.
Tot de dag dat de wereldgeschiedenis terugkeerde. De toetreding tot de Europese Unie zorgde ervoor dat Oostenrijk zich openstelde voor het westen, met alle gevolgen van dien voor de globalisering en concurrentie. Na de val van het IJzeren Gordijn stelde Oostenrijk zich ook open voor de landen in het oosten. Daarop arriveerden de migranten in grote getale in Oostenrijk. Als gevolg daarvan was Oostenrijk niet langer een eiland der gelukzaligen. Veel Oostenrijkers beschouwen de EU nog steeds niet zozeer als één groot vaderland, maar meer als een soort bezettingsmacht en ze zien de oosterburen, inclusief de Turken, als vijanden, die ons bedreigen. Eigenlijk verlangen ze gewoon terug naar die goede oude tijd, toen Oostenrijk nog een geïsoleerd bergstaatje was.
De rechtse partijen spelen in op dit basisgevoel. Simpele antwoorden op ingewikkelde vragen missen hun uitwerking immers niet. In het geval van Oostenrijk luiden ze zo: alle kwaad wordt enerzijds veroorzaakt door de buitenlanders en anderzijds door de EU. Zonder hen zou het weer goed toeven zijn op ons gelukkige eiland. De regeringspartijen valt aan te rekenen dat ze deze situatie laten voortbestaan en dat ze nooit consequent een standpunt hebben ingenomen tegen vreselijk simpele beweringen. De coalitie van sociaaldemocraten en leden van de conservatieve volkspartij heeft vreemdelingenhaat, racisme en agressief provincialisme eens en voor altijd maatschappelijk aanvaardbaar gemaakt. De tijd dringt: binnenkort worden de Europese verkiezingen gehouden. Dit is dus de laatste gelegenheid om klare taal te spreken. Anders hoeven we niet verbaasd te zijn als Oostenrijk na 7 juni in de ogen van onze buren is verworden tot een soort Europese provincie.
