President Miloš Zeman op de verkiezingsavond, 26 januari 2013.

Stop de ‘poetinisering’ van de politiek

Het parlement is aan de kant gezet, de politieke partijen zijn lam gelegd en de grondwet is gemanipuleerd... Sinds Miloš Zeman is aangetreden als president, lijkt het met de democratie in Tsjechië alleen maar bergafwaarts te gaan. Alleen het lidmaatschap van de EU biedt nog een garantie tegen een afglijden naar oligarchie, meent een politicoloog.

Gepubliceerd op 18 juli 2013 om 11:23
President Miloš Zeman op de verkiezingsavond, 26 januari 2013.

Ongeacht hoe de huidige parlementaire crisis afloopt, kunnen er nu al drie conclusies worden getrokken. Ten eerste hebben de politieke partijen gefaald als mechanisme om de belangen van de burgers in het politieke besluitvormingsproces te vertegenwoordigen, maar wij hebben geen alternatief voor hen.
Ten tweede werkt onze eerste rechtstreeks gekozen president, Miloš Zeman, aan de ´poetinisering´ van de Tsjechische politiek; een tendens die zich op grotere schaal voordoet in de postcommunistische landen van Midden-Europa. En ten derde, [[Europese integratie biedt op dit moment waarschijnlijk de enige garantie om de Tsjechische samenleving en heel Midden-Europa te liberaliseren.]]

Wij bevinden ons momenteel in een situatie waarin we niet anders kunnen dan de grote politieke partijen verdedigen, ook al verdienen ze die eer niet. Ze schieten al lange tijd tekort in hun vermogen om met het criminele milieu te breken, maar ook in hun deskundigheid, die praktisch nihil is. De partijen zijn niet in staat een strategische aanpak te ontwikkelen.

Een ´behoorlijk trieste´ situatie

Het frappantste voorbeeld hiervan vormen de presidentsverkiezingen. Ondanks dat vrijwel alle politicologen en grondwetsdeskundigen hen met overtuigende argumenten hadden gewaarschuwd tegen het instellen van rechtstreekse presidentsverkiezingen, wilden de partijen niet luisteren. De huidige situatie is dan ook behoorlijk triest. De meerderheid van de bevolking reageert - naar het schijnt - tevreden op de uitschakeling van de grote politieke partijen.

Het onvermogen van de politieke partijen om de parlementaire democratie effectief te verdedigen vloeit echter in de eerste plaats voort uit een totaal gebrek aan respect voor hun politieke tegenstanders. In volwassenen democratieën is dit respect gewaarborgd doordat men zich enerzijds houdt aan de grondwettelijke bepalingen en anderzijds een goed ontwikkeld gevoel heeft voor de pluraliteit van belangen en opvattingen. Twee kenmerken waaraan het in Tsjechië zowel de partijen als de samenleving ontbreekt.

Nieuwsbrief in het Nederlands

[[De partijen voeren een opportunistisch, cliëntelistisch beleid dat strikt op marketing is gericht.]] Dit laat geen enkele ruimte over om kritische argumenten te gebruiken of om op te komen voor echte politieke beginselen en belangen. De manier waarop zij nu het parlementaire stelsel verdedigen, is niet erg geloofwaardig. Ze besloten namelijk pas in actie te komen toen hun eigen politieke voortbestaan op het spel kwam te staan, terwijl dit alles hun de afgelopen twintig jaar weinig kon schelen.

Het is ongekend wat er in de Tsjechische politiek is gebeurd. Met zijn [benoeming van een regering van technocraten onder leiding van zijn voormalig adviseur Jiří Rusnok] heeft president Miloš Zeman kennelijk besloten het parlement te boycotten, terwijl het parlement zelf ervan overtuigd was dat het ook wel wat te vertellen had. Als je ziet hoe Zeman de grondwet gebruikt - in navolging van [de voormalige Tsjechische president, red.] Václav Klaus - dan lijkt hij deze eerder te beschouwen als een machtsmiddel dan als een begrenzing van zijn privileges. De grondwet is echter in de eerste plaats bedoeld als een instrument om de bevoegdheden te beperken (checks and balances), en gaat ervan uit dat de constitutionele instellingen elkaar aanvullen, elkaar controleren en - vooral - elkaar wederzijds respecteren.

EU: een historische kans

De huidige situatie vertoont veel overeenkomsten met de crisis waarin de politieke partijen door toedoen van de Eerste Tsjecho-Slowaakse Republiek [1918 - 1938, red.] terechtkwamen. Die crisis ontstond doordat pluralisme van partijen niet geaccepteerd werd en doordat zich een neiging tot autoritair optreden ontwikkelde. De verwoestingen van de Eerste Wereldoorlog en de massale steun van de kameraden uit Moskou hebben de achteruitgang van de democratie verder versneld. De democratisering die in de periode tussen de beide wereldoorlogen plaatsvond, bracht onvoldoende liberalisering teweeg om de terugval na de Tweede Wereldoorlog effectief te kunnen tegenhouden.

De huidige crisis illustreert in zekere zin het onvermogen van de Tsjechische samenleving om zichzelf op democratische wijze te besturen. Dankzij de Europese integratie hoeft deze aanhoudende crisis van het partijenstelsel - die door de president op onfatsoenlijke wijze wordt aangegrepen om zijn eigen macht te versterken - niet per se tot een achteruitgang van de democratie te leiden. Dit is een historische kans.

Het lot van de democratie in Tsjechië is vandaag de dag nauw verbonden aan het welslagen van de Europese integratie en van de democratisering van Europa in zijn geheel. Als de EU niet bestond, dan zou de oligarchie volledig zijn doorgedrongen in de economie en zou de ´poetinisering´ van de Tsjechische politiek nu waarschijnlijk al een feit zijn. In de Europese Unie vinden de weinige enclaves die ´positief afwijken´ op het gebied van liberale cultuur, een warm pleitbezorger.

Laten we hopen dat er in de komende 25 jaar een dusdanige europeanisering van onze politiek en economie plaatsvindt, dat zich in ons land een effectief systeem kan nestelen dat uitgaat van democratisch bestuur en dat de rechtsstaat eerbiedigt.

Vanuit Oostenrijk bezien

“Een dramatische waarschuwing”

Een regering van technocraten benoemen zonder goedkeuring van het parlement is “een manier om de macht te grijpen”, stelt Karel Schwarzenberg in een interview in de Oostenrijkse krant Kleine Zeitung.
De voormalige minister van Buitenlandse Zaken, die in januari in de tweede ronde van de presidentsverkiezingen werd verslagen door Miloš Zeman, vergelijkt de situatie in zijn land met “de manier waarop de nazi’s in 1933 in Duitsland en de communisten in 1948 in Tsjechoslowakije de macht grepen”.
Een “dramatische waarschuwing”, schrijft Der Standard. Maar de krant is wel van mening dat deze verwijzing naar het verleden Tsjechië kan behoeden voor een herhaling van de geschiedenis.

Na de instorting van het Oostblok [...] zijn vrije samenlevingen zich door een gevoel van veiligheid minder bewust geworden van het gevaar van extreemrechts en extreemlinks. Door de crisis in de Europese Unie en het onvermogen van democratisch gekozen regeringen om de krachten op de wereldmarkt in toom te houden is zowel in de oude als in de nieuwe lidstaten het vertrouwen in democratische instellingen afgenomen en wint extremisme terrein in Griekenland, Frankrijk, Engeland en Italië.

Tags

Are you a news organisation, a business, an association or a foundation? Check out our bespoke editorial and translation services.

Ondersteun de onafhankelijke Europese journalistiek.

De Europese democratie heeft onafhankelijke media nodig. Voxeurop heeft u nodig. Sluit u bij ons aan!

Over hetzelfde onderwerp